Zasady realizacji obowiązku szkoleniowego na potrzeby AML

Instytucje obowiązane muszą realizować określone czynności wymagane przez ustawę AML. Jedna z nich polega na zapewnieniu udziału osób wykonujących obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w programach szkoleniowych. W kwestii realizacji tej powinności wypowiedział się WSA w Warszawie, rozpatrując skargi instytucji obowiązanych na decyzje w przedmiocie kary za jej naruszenie.

Kary za naruszenie obowiązków

Katalog instytucji obowiązanych (IO) jest określony w art. 2 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2023 r. poz. 1124 ze zm.), zwanej ustawą AML. Poza podmiotami stricte związanymi z obrotem pieniężnym (np. bankami), walutowym, obejmuje także m.in. doradców podatkowych, biegłych rewidentów czy biura rachunkowe. Do katalogu IO zaliczeni są też m.in. przedsiębiorcy prowadzący działalność kantorową czy podmioty prowadzące działalność w zakresie gier losowych, zakładów wzajemnych, gier w karty i gier na automatach, a także przedsiębiorcy, fundacje oraz stowarzyszenia "obracający większą gotówką" - tj. gotówką o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10.000 euro (por. art. 2 ust. 1 pkt 11 i pkt 20-23 ustawy AML).

Na mocy art. 147-149 ustawy AML instytucja obowiązana, która nie realizuje obowiązków wskazanych w tych regulacjach, w tym obowiązku szkoleniowego z art. 52 ustawy AML, podlega karze administracyjnej.

Obowiązek szkoleniowy

W świetle art. 52 ust. 1 ustawy AML instytucje obowiązane powinny zapewnić udział osób wykonujących obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w programach szkoleniowych dotyczących realizacji tych obowiązków, uwzględniających zagadnienia związane z ochroną danych osobowych. Do instytucji obowiązanych będących osobami fizycznymi prowadzącymi działalność gospodarczą regulację tę stosuje się odpowiednio.

Art. 52 ust. 2 ustawy AML wymaga, aby wspomniane programy szkoleniowe uwzględniały charakter, rodzaj i rozmiar działalności prowadzonej przez instytucję obowiązaną oraz zapewniały aktualną wiedzę w zakresie realizacji obowiązków instytucji obowiązanej, w szczególności obowiązków, o których mowa w art. 74 ust. 1, art. 86 ust. 1 i art. 89 ust. 1 ustawy AML (patrz ramka).

Forma szkolenia

WSA w Warszawie w wyroku z dnia 17 listopada 2021 r., sygn. akt V SA/Wa 3409/21 (orzeczenie nieprawomocne - stan na dzień oddania gazety do druku), uznał, że o ile ustawa AML pozostawia dowolność co do formy szkolenia (np. bezpośrednio czy on-line), to w sposób jednoznaczny określa jego zakres, wskazując w art. 52 ustawy AML, że instytucje obowiązane zapewniają "udział" osób wykonujących obowiązki związane z AML "w programach szkoleniowych" dotyczących realizacji tych obowiązków.

Sąd stwierdził, że z punktu widzenia art. 52 ustawy AML nie można zgodzić się z twierdzeniem, że dopuszczalną formę zrealizowania przez spółkę obowiązku szkoleniowego stanowi umieszczenie w dostępnym dla pracowników systemie spółki (intranet) komunikatów, wskazówek oraz procedur i wytycznych pod nazwą Vademecum pracownika. Okoliczność, że przy każdorazowej zmianie Vademecum pracownika, pracownicy spółki przy logowaniu do intranetu mieli obowiązek potwierdzić, że zapoznali się ze zmianami ustawy oraz procedurą wewnętrzną, nie jest tożsama z zapewnieniem "udziału" pracowników w "programach szkoleniowych", których celem jest zapewnienie aktualnej wiedzy w zakresie realizacji obowiązków służących przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

Literalna i semantyczna wykładnia pojęcia "udział w programie szkoleniowym" zakłada aktywność szkolącego i szkolonego. To coś więcej niż potwierdzenie kliknięciem zapoznania się z przedstawioną treścią przepisów ustawy i wytycznych. Co więcej, udział w programach szkoleniowych zgodnie z art. 52 ust. 2 ustawy AML ma zapewnić "aktualną" wiedzę pracownikowi w zakresie wykonywania przez niego obowiązków.

Wszyscy muszą być przeszkoleni

Z kolei w innej sprawie kontrola celno-skarbowa wykazała, że kasyno nie przeszkoliło wszystkich swoich pracowników w zakresie AML (nieprzeszkolonych zostało około 22% czynnych pracowników). W związku z tym GIIF wszczął z urzędu postępowanie, które zakończyło się decyzją. Na jej podstawie nałożono na kasyno karę administracyjną w kwocie 1.500 zł za niedopełnienie obowiązków z art. 52 ustawy AML. Od powyższej decyzji strona złożyła odwołanie do Ministra Finansów, który utrzymał w mocy decyzję GIIF. Podkreślił, że naruszenie obowiązku szkoleniowego 10 z 45 czynnych pracowników kasyna (około 22%) jest naruszeniem o dużej wadze. Zdaniem Ministra jedynie przeszkoleni pracownicy są w stanie realizować obowiązki ustawowe i przeciwdziałać ryzyku prania pieniędzy przez klientów, z którymi mają kontakt na co dzień. Minister stwierdził, że kasyno jest podmiotem szczególnie narażonym na pranie pieniędzy, a stwierdzone uchybienie jest zbyt poważne, by uznać je za nieistotne. Sprawa ostatecznie trafiła do WSA w Warszawie. Sąd ten w prawomocnym wyroku z dnia 23 lipca 2024 r., sygn. akt V SA/Wa 2490/23, zgodził się z rozstrzygnięciem GIIF (popartym przez Ministra Finansów). Strona próbowała wykazywać, że wszyscy pracownicy są przeszkoleni, przedstawiając w szczególności oświadczenia pracowników o zapoznaniu się z zakresem obowiązków związanych z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Sąd uznał, że oświadczenia te są jedynie dowodem na zapoznanie się pracownika z dokumentem sporządzonym przez pracodawcę. Nie stanowią natomiast dowodu, że osoba taka brała udział w programie szkoleniowym z zakresu AML. Udział w szkoleniu powinien być udokumentowany innymi dowodami: programem szkolenia, listą obecności, wskazaniem osób prowadzących szkolenie, zaświadczeniem o ukończeniu szkolenia itd.

Szkolenia GIIF a obowiązek z ustawy AML

Bezpłatne szkolenia dotyczące obowiązków instytucji obowiązanych organizuje GIIF. Informacje o szkoleniach przekazywane są w komunikatach GIIF (www.gov.pl/web/finanse/generalny-inspektor-informacji-finansowej, zakładka Komunikaty). Pamiętać jednak należy, że aktualnie po szkoleniu GIIF nie są wydawane zaświadczenia o ukończeniu szkolenia. Odbycie szkolenia nie wypełnia bowiem obowiązku szkoleniowego określonego w art. 52 ustawy AML.