Zatrudnienie niemal jedynego wspólnika a uchwała SN

Sąd Najwyższy niedawno uznał w uchwale, że wspólnik dwuosobowej spółki z o.o. posiadający 99% udziałów nie podlega ubezpieczeniom społecznym tak jak wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. Uchwała ta ani jej uzasadnienie nie dotyczą możliwości pracowniczego zatrudnienia wspólnika w jego spółce. Orzecznictwo w tej kwestii jest ukształtowane, choć w praktyce kwestie dotyczące pracowniczego zatrudnienia wspólnika w jego spółce wciąż rodzą w konkretnych sprawach spory z ZUS. Na gruncie prawa pracy w dalszym ciągu istotne może być pojęcie niemal jedynego wspólnika. Takie ustalenie w odniesieniu do danej osoby przesądzi, że wspólnika takiego nie może łączyć ze spółką stosunek pracy.

Sprawa wspólnika z 99% udziałów

Oddział ZUS w Lublinie decyzją stwierdził, że wspólnik spółki z o.o. nie podlegał ubezpieczeniom społecznym jako pracownik w tej spółce od 17 grudnia 2008 r. do 31 maja 2010 r., gdyż posiadał w niej 99% udziałów. Drugą decyzją ZUS stwierdził zaś, że ten wspólnik podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym od 17 grudnia 2008 r. do 31 lipca 2013 r. na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 497) tak jak osoba prowadząca pozarolniczą działalność, będąca wspólnikiem jednoosobowej spółki z o.o. Posiadał bowiem 99% udziałów w spółce i powinien być traktowany jako jednoosobowy wspólnik spółki z o.o.

Sąd Okręgowy w Lublinie wyrokiem oddalił odwołania wspólnika od tych decyzji. Na skutek apelacji sprawa trafiła do Sądu Apelacyjnego w Lublinie. Sąd ten przed wydaniem orzeczenia w sprawie przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne. Podkreślił bowiem, że kontrowersje budzi kwalifikowanie wspólnika dwu- lub wieloosobowej spółki z o.o., który jest wspólnikiem dominującym, jako podlegającego ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie (...), mimo że regulacja ta obejmuje tylko wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej.

Uchwała SN tylko w sprawie ubezpieczeń

Sąd Najwyższy rozstrzygnął w uchwale przedstawione mu zagadnienie prawne (patrz ramka). W uzasadnieniu do tej uchwały SN podkreślił, że sprawa ma swoją przyczynę w zakwestionowaniu przez organ rentowy pracowniczego zatrudnienia jako podstawy podlegania ubezpieczeniom społecznym dominującego wspólnika w spółce z o.o. i w orzecznictwie wskazującym, że tam, gdzie nie spełnia się stosunek pracy, to ze względu na zasadę powszechności ubezpieczeń społecznych należy przyjąć, iż wspólnik w spółce z o.o. powinien podlegać ubezpieczeniom społecznym tak jak wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. SN podkreślił, że kwestia kwalifikacji pracowniczego zatrudnienia jest poza zakresem pytania prawnego i pozostaje do indywidualnego rozstrzygnięcia w sprawie. Wskazał jedynie, że nie można kategorycznie wykluczyć pracowniczego zatrudnienia wspólnika w spółce z o.o. w każdym przypadku. Przedmiotem regulacji z art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie jest objęcie ubezpieczeniami społecznymi dominującego czy niemal jedynego wspólnika w spółce z o.o. ani wątpliwości związane z kwalifikacją zatrudnienia dominującego wspólnika w spółce jako pracownika.

Pracownicze zatrudnienie wspólnika

W sprawie, w której wydana została uchwała SN (przytoczona w ramce), ZUS i Sąd Okręgowy uznały, że wspólnik posiadający 99% udziałów w spółce nie mógł podlegać ubezpieczeniom społecznym jako pracownik spółki, gdyż 99% udziałów w spółce nie pozwala na pracownicze zatrudnienie. Trudno bowiem przyjąć, aby właściciel przedsiębiorstwa był jednocześnie osobą mu podporządkowaną jako pracownik. Z kolei Sąd Apelacyjny, zadając pytanie SN, skupił się jedynie na kwestii dotyczącej ubezpieczeń społecznych. Wskazując na dwa przeciwstawne kierunki orzecznictwa, przywołał m.in. wyrok SN z dnia 15 września 2021 r., sygn. akt I USKP 44/21. Zaprezentowany w nim pogląd znalazł odzwierciedlenie w omawianej uchwale. Warto zwrócić uwagę na wnioski, jakie zaprezentował SN w uzasadnieniu tego wyroku. SN wskazał, że jeżeli w konkretnym stanie faktycznym nie można przyjąć, że mniejszościowy udziałowiec jest udziałowcem fikcyjnym (figurantem), ponieważ bierze rzeczywisty udział w prowadzeniu spraw spółki (choćby nawet nie był członkiem jej zarządu, a na zgromadzeniu wspólników mógłby być przegłosowany w każdej sprawie przez wspólnika większościowego), to nie ma miejsca na stosowanie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie (...). W takim przypadku słuszne odrzucenie możliwości zawarcia przez większościowego wspólnika umowy o pracę ze spółką może prowadzić do sytuacji, w której wspólnik spółki z o.o. nie będzie miał tytułu do podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Jednak w takim przypadku przysługuje mu prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi (art. 7 ustawy o systemie...). Jeżeli z tej możliwości nie skorzysta, powinien mieć świadomość konsekwencji swojej decyzji w zakresie nabycia w przyszłości prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Wspólnik dwuosobowej spółki z o.o., który nie może skutecznie zawrzeć ze spółką umowy o pracę, musi mieć również świadomość, że brak możliwości dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego (któremu mogą podlegać tylko osoby podlegające obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym) pozbawi go świadczeń przysługujących z tego ubezpieczenia na wypadek krótkotrwałej niezdolności do pracy. Takie są konsekwencje świadomego wykreowania spółki wieloosobowej (nawet tylko dwuosobowej), która nie pozwala na objęcie jej wspólników obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi, a jednocześnie wspólnik nie ma (nie chce lub nie może mieć) innego tytułu do tych ubezpieczeń na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy o systemie (...). Pozostanie wówczas poza systemem. Jest to jego decyzja i to on (oraz członkowie jego najbliższej rodziny uprawnieni do świadczeń pochodnych, np. renty rodzinnej) poniosą jej negatywne skutki.

Możliwość zatrudnienia bez zmian

W kwestii możliwości zatrudnienia wspólnika spółki z o.o. na etacie w swojej spółce aktualne pozostaje dotychczasowe, ukształtowane orzecznictwo. Jest to dopuszczalne, o ile zaistnieją elementy charakterystyczne dla stosunku pracy. Ich brak powoduje, że nie jest możliwe nawiązanie stosunku pracy między wspólnikiem a jego spółką z o.o. Będzie tak zawsze w przypadku jedynego wspólnika zaangażowanego w bieżącą działalność zarządczą spółki, a także, gdy jeden ze wspólników ma w spółce pozycję tak dalece dominującą, że można uznać, iż jest niemal jedynym wspólnikiem. W praktyce poczynienie takich ustaleń bywa trudne i jest przedmiotem sporu z organami rentowymi. Więcej na ten temat pisaliśmy m.in. w GP nr 85 z 2023 r., na str. 17.

Wspólnicy spółek, mając świadomość przedstawionych wniosków płynących z orzecznictwa, wybierając podstawę zatrudnienia wspólnika, pamiętając o kontrowersjach dotyczących stosunku pracy, mogą rozważyć możliwość nawiązania stosunku cywilnoprawnego ze spółką, o ile rzeczywiście będą wykonywać czynności (usługi) dla spółki inne niż te, do których wykonywania są zobowiązani na podstawie przepisów K.s.h. np. jako członkowie zarządu.