Kodeks spółek handlowych nie nakłada na udziałowców spółki z o.o. zakazu konkurencji wobec własnej spółki. Wspólnik może na podstawie wpisu w CEIDG prowadzić działalność w takim samym zakresie jak jego spółka. Ograniczenia co do możliwości prowadzenia działalności konkurencyjnej przez wspólników mogą zostać wprowadzone w oparciu o postanowienia umowy spółki.
Na udziałowcach spółki z o.o. spoczywa obowiązek lojalności wobec współtworzonej spółki. Wspólnik powinien dbać o interesy spółki. Dotyczy to również jego zachowań poza funkcjonowaniem spółki, w tym również aktywności ekonomicznej prowadzonej w ramach innych podmiotów.
Naruszenie obowiązku lojalności wywołującego szkodę w majątku spółki w konkretnych przypadkach może stanowić podstawę do pociągnięcia wspólnika wobec spółki do odpowiedzialności odszkodowawczej na zasadach ogólnych wynikających z art. 415 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.). Nie będą to jednak przypadki częste. Ta sama osoba, co do zasady, może być np. udziałowcem w kilku konkurujących ze sobą spółkach. Dopiero, gdy w związku z zaangażowaniem w więcej niż jednym podmiocie, w sposób oczywiście naganny wykorzystuje np. posiadaną wiedzę, można rozważać, czy nie stanowi to czynu niedozwolonego.
W niektórych szczególnych sytuacjach wspólnik może być traktowany jako sprawca czynu niedozwolonej konkurencji (np. poprzez rozpowszechnianie nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd wiadomości, wykorzystanie lub pozyskanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa - art. 11 i art. 14 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Dz. U. z 2022 r. poz. 1233). W tych przypadkach również może być pociągany m.in. do odpowiedzialności odszkodowawczej.
Obowiązek lojalności, co do zasady, nie wyłącza jednak prowadzenia przez udziałowca aktywności ekonomicznej, która wkracza w sferę interesów spółki.
Kodeks spółek handlowych nie wprowadza dla udziałowców spółki z o.o. zakazu konkurencji na podobieństwo regulacji właściwych dla spółek osobowych (art. 56 § 2 oraz art. 89, art. 103 i art. 126 § 1 K.s.h. - Dz. U. z 2020 r. poz. 1526 ze zm.). Udziałowcy spółki z o.o., co do zasady, angażują się w nią tylko kapitałowo, a nie, jak w przypadku spółek osobowych, uczestniczą w prowadzeniu ich spraw i reprezentacji. Do wspólników spółki z o.o. nie stosuje się również regulacji Kodeksu pracy dotyczących zakazu konkurencji (art. 1011-art. 1014 K.p. - Dz. U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.), chyba że pozostają ze spółką w stosunku pracy.
W przypadku spółki z o.o. Kodeks wprowadza zakaz konkurencji tylko w odniesieniu do członków zarządu (art. 211 K.s.h.). Członkowie tego organu, niezależnie od tego, czy są również wspólnikami, nie mogą podejmować działalności konkurencyjnej w granicach zakreślonych w tym przepisie. Umowa spółki może te granice rozszerzać, zawężać, a nawet całkowicie znieść zakaz.
Ograniczenia działalności konkurencyjnej dla wspólników mogą wynikać z postanowień umowy spółki. Umowa może ustanawiać podobny zakaz również dla innych osób związanych ze spółką - np. członków rady nadzorczej czy użytkowników udziałów.
Treść zakazu może być skonstruowana na podobieństwo ograniczeń dotyczących członków zarządu wynikających z art. 211 K.s.h. Może jednak kształtować się inaczej. Z racji ograniczonego wpływu udziałowców na losy spółki nie wydaje się zasadne traktowanie wspólników tak samo jak członków zarządu.
Wprowadzany w umowie zakaz konkurencji nie musi odnosić się do wszystkich wspólników. Spółka może np. przewidywać, że dotyczy on tylko wspólników reprezentujących pośrednio lub bezpośrednio określoną część kapitału zakładowego (np. 10%).
Wprowadzenie do umowy spółki postanowień dotyczących zakazu konkurencji dla udziałowców może nastąpić przy zawiązywaniu spółki, jak i w drodze późniejszej modyfikacji umowy.
Wprowadzenie zakazu konkurencji do umowy spółki już po jej zarejestrowaniu może okazać się bardzo trudne. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 kwietnia 2018 r., sygn. akt IV CSK 352/17, stwierdził, że podjęcie uchwały zmieniającej umowę spółki poprzez wprowadzenie zakazu działalności konkurencyjnej jest obarczone prawnym wymaganiem uzyskania zgody wszystkich wspólników, których zakaz ma dotyczyć. SN przyjął, że tego rodzaju uchwała jest uchwałą zwiększającą świadczenia wspólników w rozumieniu art. 246 § 3 K.s.h. Jej podjęcie wymaga więc zgody wszystkich wspólników, których dotyczy. Jeśli więc zakaz ma zostać nałożony na wszystkich wspólników, uchwała musi zostać powzięta jednomyślnie przy reprezentacji całego kapitału zakładowego. Gdy zakaz ma dotyczyć określonych kategorii wspólników, za wprowadzeniem zmiany do umowy spółki muszą się opowiedzieć wszyscy udziałowcy zaliczani do tych kategorii.
Zakaz działalności konkurencyjnej wynikający z umowy spółki wywołuje tylko skutki w relacjach wewnątrzspółkowych. Powołanie się na treść umowy spółki nie jest więc przeszkodą np. do zarejestrowania przez wspólnika własnego podmiotu w KRS czy rozpoczęcia działalności na podstawie wpisu do CEIDG.
Złamanie zakazu może wywoływać skutki wprost przewidziane w umowie. W szczególności może stanowić podstawę do obciążenia udziałowca karą umowną. Jeśli w umowie nie przewidziano żadnych szczególnych sankcji, spółka może pociągnąć naruszającego zakaz wspólnika do odpowiedzialności odszkodowawczej na podstawie art. 471 K.c. W toku ewentualnego procesu to na spółce będzie spoczywać ciężar dowodu wykazania szkody w majątku spółki w związku z naruszeniem postanowień umownych.
W konkretnej sytuacji prowadzenie działalności konkurencyjnej wobec spółki przez wspólnika może być traktowane jako "ważna przyczyna" dotycząca wspólnika w rozumieniu art. 266 § 1 K.s.h., stanowiąca podstawę do wyłączenia wspólnika ze spółki. Wyłączenie wymaga wyroku sądu i idzie w parze z odpłatnym przejęciem udziałów wspólnika przez pozostałych wspólników lub osoby trzecie. W praktyce nie jest to prosty i tani środek zaradczy na podejmowanie przez jednego z udziałowców konkurencyjnej aktywności ekonomicznej wobec spółki.
| ||||||||||||
|
||||||||||||
