Spółki handlowe, niezależnie od ich typu, mogą przed sądami cywilnymi i administracyjnymi ubiegać się o zwolnienie od kosztów - w szczególności od opłat od pozwów czy skarg. Dla potrzeb rozpoznania wniosków sądy mogą jednak badać nie tylko sytuację majątkową samej spółki, ale również jej wspólników w takim zakresie, w jakimi mogą oni ewentualnie dofinansować spółkę dla potrzeb pokrycia kosztów. W efekcie uzyskanie sądowego zwolnienia od kosztów przez spółkę może być bardzo trudne.
Spółka handlowa, jak i każda inna strona może w postępowaniu cywilnym ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych. Koszty obejmują opłaty od składanych pism (np. pozwu czy apelacji) oraz wydatki (np. zaliczki na biegłego czy na kuratora). Do kosztów sądowych nie zalicza się natomiast kosztów zastępstwa strony przeciwnej w procesie, które trzeba by ponieść w razie przegrania sporu. Wniosek o zwolnienie można złożyć w każdym postępowaniu cywilnym - zarówno w procesie z kontrahentem, jak i np. w sprawie o wpis do KRS.
Sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli wykazała ona, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie (art. 103 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Formułując wniosek o zwolnienie od kosztów, spółka musi wykazać dokumentami lub w inny sposób, że nie posiada środków finansowych (np. przy pomocy wyciągów z rachunków bankowych czy bieżącego bilansu).
Dodatkowo art. 103 ust. 2 i ust. 3 ustawy przewidują, że we wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych spółka handlowa powinna wykazać także, iż jej wspólnicy albo akcjonariusze nie mają dostatecznych środków na zwiększenie majątku spółki lub udzielenie spółce pożyczki. Regulacji tej nie stosuje się do spółki handlowej, której jedynym wspólnikiem albo akcjonariuszem jest Skarb Państwa. Na tle tego przepisu Sąd Najwyższy wskazał, że przy badaniu, czy osoba prawna będąca przedsiębiorcą może uiścić koszty sądowe, uwzględnienia wymaga nie tylko to, czy posiada ona płynne środki finansowe, które mogą być przeznaczone na pokrycie kosztów sądowych, lecz także to, czy - spodziewając się konieczności ich poniesienia - mogła uzyskać te środki, korzystając z dostępnych źródeł finansowania (postanowienie SN z dnia 28 kwietnia 2022 r., sygn. akt I CZ 121/22). W efekcie, składając wniosek o zwolnienie od kosztów, spółka musi jednocześnie przedstawić sytuację majątkową swoich wspólników celem wykazania, że nie mogą oni odpowiednio dofinansować spółki.
Uzależnienie sposobu rozpoznania wniosku o zwolnienie od kosztów od sytuacji majątkowej wspólników (akcjonariuszy) może budzić wątpliwości co do zgodności art. 103 ust. 2 i ust. 3 ustawy z gwarantowanym Konstytucją prawem do sądu (art. 45 Konstytucji). Taką próbę podejmowano już w jednej ze skarg, choć z powodów formalnych nie doczekała się ona rozstrzygnięcia (postanowienie TK z dnia 23 czerwca 2022 r., w sprawie SK 7/21).
Dość podobnie kształtują się zasady zwalniania od kosztów w postępowaniu sądowoadministracyjnym. W szczególności chodzi tu o opłaty sądowe (tzw. wpisy) od wnoszonych skarg i skarg kasacyjnych. Zwolnienie od uiszczania wpisu jest elementem szerszego tzw. prawa pomocy. Przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Z kolei prawo pomocy w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie pełnomocnika z urzędu.
Stosownie do art. 246 § 2 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, osobie prawnej, a także innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, prawo pomocy może być przyznane:
Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, inaczej niż ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, nie formułuje dla uzyskania prawa pomocy wymogu wykazania braku możliwości uzyskania finansowania ze strony wspólników czy akcjonariuszy. Sądy administracyjne przyjmują jednak, że spółki handlowe powinny wykazać, że nie mają możliwości pozyskania środków na koszty z dostępnych im źródeł. W przypadku wnioskowania o prawo pomocy osoba prawna nie może powoływać się tylko na to, że aktualnie nie dysponuje środkami na poniesienie kosztów sądowych, ale musi także wykazać, że nie ma ich, mimo że podjęła wszelkie niezbędne działania, by zdobyć fundusze na pokrycie wydatków (postanowienie NSA z dnia 24 września 2014 r., sygn. akt II GZ 538/14). Odnosić się to może również do pozyskania środków z dopłat czy pożyczek od wspólników.
Wnioskując o przyznanie prawa pomocy, spółka powinna posłużyć się urzędowym formularzem z oznaczeniem "PPPr".
|
Zwolnienie od kosztów sądowych a pomoc de minimis Sądowe zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym albo sądowoadministracyjnym nie zostało jak dotąd dostrzeżone jako postać pomocy de minimis dla przedsiębiorcy. Mogą być ku temu podstawy z racji tego, że rozporządzenie Komisji (UE) nr 1407/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i art. 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis, co do zasady, odnosi się do wszelkich form pomocy przyznawanej przedsiębiorcom. Dlatego przedsiębiorca wnioskujący o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym czy o przyznanie prawa pomocy w postępowaniu sądowoadministracyjnym nie musi dodatkowo przedkładać zaświadczeń o uzyskanej w ostatnim czasie pomocy de minimis. Takiego zaświadczenia też nie otrzyma w razie uzyskania zwolnienia. |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1125 ze zm.)
Ustawa z dnia 30.08.2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2023 r. poz. 259 ze zm.)
| ||||||||||||
|
||||||||||||
