Nowe uprawnienia w Kodeksie pracy dla pracowników - rodziców lub opiekunów

Pracownicy zatrudnieni w ramach stosunku pracy i wychowujący małoletnie dzieci korzystają z szeregu uprawnień z tytułu rodzicielstwa. Nowelizacja Kodeksu pracy, podpisana przez Prezydenta RP w dniu 23 marca 2023 r., daje tej grupie pracowników nowe uprawnienia. Przyznaje je też pracownikom, którzy sprawują opiekę nad innymi niż dzieci członkami rodziny.

Elastyczna organizacja pracy dla rodzica

Pracownicy opiekujący się dzieckiem do lat 8 zyskają możliwość bardziej elastycznego ułożenia ich organizacji pracy. Na mocy ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy (...), która na dzień oddania GP do druku oczekuje na publikację w Dzienniku Ustaw, wspomniani pracownicy będą mogli złożyć wniosek o zastosowanie wobec nich elastycznej organizacji pracy (nowy art. 188¹ K.p. - Dz. U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm.). Do elastycznej organizacji pracy będzie się zaliczało:

• pracę zdalną,
• systemy czasu pracy: przerywany, skróconego tygodnia i weekendowy,
• ruchomy i indywidualny rozkład czasu pracy,
• obniżenie wymiaru czasu pracy.

Wniosek będzie mógł być złożony w postaci papierowej lub elektronicznej, w terminie nie krótszym niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z wybranej formy elastycznej organizacji pracy. We wniosku pracownik powinien wskazać:

• imię i nazwisko oraz datę urodzenia dziecka,
• przyczynę konieczności skorzystania z elastycznej organizacji pracy,
• termin rozpoczęcia i zakończenia korzystania z elastycznej organizacji pracy oraz jej rodzaj.

Pracodawca, analizując wniosek, będzie brał pod uwagę zarówno sytuację pracownika, jak i zakładu pracy. Będzie miał on obowiązek poinformować pracownika o uwzględnieniu wniosku albo o przyczynie jego nieuwzględnienia czy o innym niż wskazany we wniosku, możliwym terminie zastosowania elastycznej organizacji pracy. Informację trzeba będzie przekazać w terminie 7 dni od dnia otrzymania wniosku.

Pracownik korzystający z elastycznej organizacji pracy w każdym czasie będzie mógł złożyć wniosek o powrót do poprzedniej organizacji pracy przed upływem terminu wskazanego we wniosku - gdy uzasadnia to zmiana okoliczności będąca podstawą do korzystania z elastycznej organizacji pracy. Pracodawca - po rozpatrzeniu wniosku z uwzględnieniem takich okoliczności, jak potrzeby pracownika, a z drugiej strony konieczność zapewnienia normalnego toku pracy - poinformuje pracownika o sposobie rozpatrzenia wniosku w terminie 7 dni od jego otrzymania. Należy zasygnalizować, że od 7 kwietnia 2023 r. Kodeks pracy będzie również przewidywał możliwość wystąpienia z wiążącym wnioskiem o pracę zdalną przez pracownika wychowującego dziecko do ukończenia przez nie 4 lat - na podstawie art. 67¹⁹ § 6 K.p., który zacznie obowiązywać od tego dnia.

Złożenie wniosku o elastyczną organizację pracy nie może być przyczyną uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę lub jej rozwiązanie bez wypowiedzenia przez pracodawcę.

Urlop opiekuńczy

Pracownicy, którzy sprawują opiekę nad swoimi bliskimi, otrzymają nowe uprawnienie w postaci urlopu opiekuńczego, bez zachowania prawa do wynagrodzenia. Ma on przysługiwać pracownikowi w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie:

• będącej członkiem rodziny lub
• zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym,

która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.

Do członka rodziny będzie się zaliczało syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka. Wymiar urlopu opiekuńczego to 5 dni w roku kalendarzowym. Urlop będzie udzielany na wniosek pracownika, złożony najpóźniej na jeden dzień przed planowanym rozpoczęciem urlopu. We wniosku o udzielenie urlopu pracownik powinien wskazać:

• imię i nazwisko osoby, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych,
• przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika,
• w przypadku członka rodziny - stopień pokrewieństwa z pracownikiem lub w przypadku osoby niebędącej członkiem rodziny adres zamieszkania tej osoby.

Urlop opiekuńczy będzie udzielany w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Do pracownika korzystającego z tego urlopu odpowiednie zastosowanie znajdą (w brzmieniu przyjętym przez nowelizację) m.in. przepisy:

• art. 177 K.p. - przewiduje on szczególną ochronę zatrudnienia dla pracownicy w ciąży i pracownika korzystającego z urlopu macierzyńskiego (rodzicielskiego, ojcowskiego) oraz określa przesłanki uchylenia tej ochrony,
• art. 186⁴ K.p. - określa warunki powrotu pracownika z m.in. urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego lub ojcowskiego i przewiduje obowiązek dopuszczenia pracownika do pracy na jego dotychczasowym stanowisku.

Okres urlopu opiekuńczego będzie wliczany do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.