Skutki braku badań okresowych pracownika

Pracodawca wydał pracownikowi skierowanie na badania okresowe. Przed przeprowadzeniem tych badań pracownik zachorował i otrzymał zwolnienie lekarskie. Czy pracodawca ma obowiązek wypłacić mu wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy na skutek choroby, pomimo braku badań okresowych?

Tak. Nieprzeprowadzenie okresowych badań lekarskich nie ma wpływu na ważność umowy o pracę (por. np. wyrok SA w Katowicach z 19 października 2016 r., sygn. akt III AUa 607/16). Aby przebywać na zwolnieniu lekarskim, pracownik nie musi mieć wydanego wcześniej orzeczenia stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.

Obowiązek poddania się badaniom lekarskim

W art. 229 K.p. przewidziano wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie. Badania te przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. Pracownik ma obowiązek poddawać się zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich (art. 211 pkt 5 K.p.).

W wyroku Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2015 r. (sygn. akt I PK 235/14) zwrócono uwagę, że dopuszczenie pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego zdolność do wykonywania pracy na określonym stanowisku obciąża pracodawcę ryzykiem, że nawet zwykłe czynności wykonywane w zwykłych warunkach zatrudnienia przez pracownika o zmniejszonej sprawności organizmu mogą być - w okolicznościach konkretnej sprawy - uznane za podjęte przy użyciu wysiłku nadmiernego dla tego pracownika, co prowadziłoby do konkluzji, że ten wysiłek był zewnętrzną przyczyną wypadku przy pracy. Przeciwwskazania lekarskie do wykonywania choćby jednego obowiązku należącego do zakresu czynności na zajmowanym stanowisku uzasadniają wypowiedzenie umowy o pracę (por. wyrok SN z 16 grudnia 1999 r., sygn. akt I PKN 469/99, OSNP 2001/10/346).

Zwracamy uwagę! "Zawinione (z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa) niewykonanie przez pracownika zgodnego z prawem polecenia poddania się badaniom lekarskim, jako naruszające obowiązek wykonania polecenia dotyczącego pracy (art. 100 i art. 211 pkt 5 K.p.), może stanowić podstawę niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 K.p." (por. wyrok SN z 10 maja 2000 r., sygn. akt I PKN 642/99, OSNP 2001/20/619).

Niepoddanie się badaniom lekarskim w przewidzianym na to terminie może być niezawinione przez pracownika. Wyrażany jest podgląd, że w sytuacji, gdy pracownik nie może wykonywać pracy, gdyż oczekuje na badania lekarskie (nie ma możliwości wcześniejszego przeprowadzenia tych badań), to jest to usprawiedliwiona i płatna nieobecność w pracy.

Wynagrodzenie za ten okres powinno zostać ustalone zgodnie z § 5 ust. 1 rozporządzenia o wynagrodzeniu. W myśl tego przepisu, przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy oraz za czas niewykonywania pracy, gdy przepisy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia, stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy. W art. 81 § 1 K.p. przewidziano, że pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania - 60% wynagrodzenia, z zastrzeżeniem, że w każdym przypadku wynagrodzenie to nie może być niższe od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Zwraca się jednak uwagę, że pracownik, który z własnej winy nie ma wymaganego orzeczenia lekarskiego, nie jest gotów do wykonywania pracy, w związku z czym w takim przypadku nie ma zastosowania art. 81 § 1 K.p.

Pracownik zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy - od poniedziałku do piątku, od 8⁰⁰ do 16⁰⁰, miał obowiązek poddać się badaniom okresowym do 6 lutego 2024 r. Pracownik otrzymał od pracodawcy skierowanie na te badania 2 lutego 2024 r. i od razu zamierzał zarejestrować się do lekarza medycyny pracy, jednak okazało się, że może najwcześniej wykonać je 8 lutego 2024 r. o godzinie 8⁰⁰. W tej sytuacji 7 lutego 2024 r. pracownik nie świadczył pracy, zachowując prawo do wynagrodzenia.

Gdyby jednak niewykonanie badań okresowych w terminie było zawinione przez pracownika, to za czas niewykonywania pracy z powodu nieprzeprowadzenia tych badań nie miałby on prawa do wynagrodzenia. Poddanie się przez pracownika badaniom lekarskim, w godzinach pracy, 8 lutego 2024 r. nie ma wpływu na jego wynagrodzenie. Wynika to z art. 229 § 3 K.p., zgodnie z którym okresowe badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy, przy czym za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.

Aktualne orzeczenie lekarskie warunkiem dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy

W orzecznictwie podkreśla się, że badania lekarskie, o których mowa w art. 229 § 2 K.p., zostają przeprowadzone "w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku". Ma to znaczenie np. w przypadku skorzystania przez pracownika, który nie ma aktualnego orzeczenia lekarskiego, z urlopu wypoczynkowego. Zwraca się uwagę, że urlop wypoczynkowy polega na czasowym niewykonywaniu pracy na dotychczasowym stanowisku i już tylko z tego powodu nie można przyjąć, że niezbędnym warunkiem rozpoczęcia urlopu jest przeprowadzenie badań lekarskich. Badania te są niezbędne przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, natomiast nieprzeprowadzenie ich przed urlopem nie pozostaje w sprzeczności z istotą urlopu wypoczynkowego (por. np. wyrok SN z 20 marca 2008 r., sygn. akt II PK 214/07). Obowiązek pracodawcy skierowania pracownika na badania, wynikający z art. 229 K.p., wiąże się z kwestią bezpieczeństwa i higieny pracy. Dopuszczenie pracownika do wykonywania pracy bez potwierdzenia jego zdolności do pracy jest obciążone ryzykiem z punktu widzenia bezpiecznego wykonywania pracy. Odnosi się to zatem do sytuacji, w której pracownik ma faktycznie świadczyć pracę. W takich przypadkach dopuszczenie do pracy powinno być poprzedzone badaniem lekarskim (por. wyrok SN z 9 marca 2011 r., sygn. akt II PK 240/10).

Zwracamy uwagę! Odmienne stanowisko dotyczące skorzystania z urlopu wypoczynkowego przez pracownika, który nie ma aktualnego orzeczenia lekarskiego, zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 26 października 2016 r. (sygn. akt III PK 9/16, OSNP 2018/1/4). Przyjął w nim, że: "(...) korzystanie z urlopu wypoczynkowego i niezdolność do pracy wykluczają się (...)". Nie budzi natomiast wątpliwości, że pracownik przebywający na zwolnieniu lekarskim z powodu choroby nie może przedstawić aktualnego orzeczenia stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy.

Załóżmy, że pracownik, o którym mowa w poprzednim przykładzie, w dniu 7 lutego 2024 r. zachorował, otrzymał zwolnienie lekarskie do 16 lutego 2024 r. Za czas niezdolności do pracy na skutek choroby nabył prawo do wynagrodzenia chorobowego.

Aby podjąć pracę w dniu 19 lutego 2024 r., pracownik musi przedłożyć aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do podjęcia przez niego pracy na danym stanowisku. Pracownik może umówić się na te badania w czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim, ale muszą być one przeprowadzone po zakończeniu jego niezdolności do pracy.