Urząd skarbowy może na spłatę zaległości podatkowych przedsiębiorcy zająć wierzytelności pieniężne przysługujące mu wobec kontrahentów. Zajęcie wierzytelności z tytułu dostaw, robót lub usług obejmuje wierzytelności aktualne i przyszłe. Kontrahent, który przekaże środki dłużnikowi zamiast urzędowi skarbowemu, musi liczyć się z odpowiedzialnością porządkową i odszkodowawczą, a także egzekucyjnym dochodzeniem od niego niewpłaconej kwoty.
Urząd skarbowy, prowadząc wobec przedsiębiorcy postępowanie egzekucyjne mające na celu ściągnięcie zaległości podatkowej, może zająć wierzytelności pieniężne przysługujące przedsiębiorcy wobec jego kontrahentów.
Zajęcie następuje poprzez przesłanie do kontrahenta przedsiębiorcy (tj. dłużnika zajętej wierzytelności) zawiadomienia o zajęciu wierzytelności do wysokości odpowiadającej sumie dochodzonej należności, odsetek za zwłokę i kosztów egzekucyjnych. Kontrahent ma obowiązek ustosunkować się do otrzymanego pisma. Składa oświadczenie: czy uznaje zajętą wierzytelność, czy przekaże wynikającą z niej kwotę na pokrycie egzekwowanej należności lub z jakiego powodu tego nie zrobi, oraz czy i w jakim sądzie lub przed jakim organem toczy się albo toczyła sprawa o zajętą wierzytelność. Oświadczenie należy przekazać w terminie 7 dni od dnia otrzymania zawiadomienia.
Egzekucję administracyjną z wierzytelności pieniężnych można prowadzić, co do zasady, gdy wierzytelność w chwili zajęcia istnieje. Wyjątek stanowią wierzytelności z tytułu dostaw, robót i usług. Zajęcie tych wierzytelności dotyczy również wierzytelności, które nie istniały w chwili zajęcia, a powstaną po jego dokonaniu. Stanowi tak art. 89a § 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. W orzecznictwie sądowym można spotkać dwie różne wykładnie tego przepisu. Zgodnie z pierwszą interpretacją zajęcie przyszłych wierzytelności może mieć miejsce w sytuacji, gdy w chwili zajęcia istnieje już stosunek prawny, na podstawie którego mają powstać te wierzytelności - jedna strona zobowiązuje się do wykonania dostawy, roboty czy usługi, a druga ma za to zapłacić. Niedozwolone jest prewencyjne kierowanie do kontrahentów dłużnika zawiadomień o zajęciu wszelkich ewentualnych wierzytelności z tytułu dostaw, robót i usług. Nie ma znaczenia, czy na podstawie historii dotychczasowej współpracy dłużnika z kontrahentem istnieje prawdopodobieństwo, że kontrahent kupi u dłużnika towary, roboty lub usługi. Jeżeli zatem zawiadomienie o zajęciu wierzytelności z tytułu dostaw, robót i usług trafi do podmiotu, wobec którego w danym momencie dłużnikowi nie przysługuje wierzytelność, to na podstawie tego zawiadomienia nie mogą być zajęte ewentualne przyszłe wierzytelności. Konieczne jest - po powstaniu wierzytelności - wysłanie ponownego zawiadomienia (por. wyrok NSA z dnia 21 sierpnia 2024 r., sygn. akt III FSK 154/24). Zapadały jednak orzeczenia przyjmujące odmienne stanowisko, zgodnie z którym możliwość zajęcia przyszłych wierzytelności z tytułu dostaw, robót lub usług nie jest uzależniona od istnienia w dniu dokonania zajęcia chociaż jednej wierzytelności albo stosunku prawnego (umowy). Istotne jest, aby przyszłe wierzytelności były należne z tytułu dostaw, robót lub usług (por. wyrok NSA z dnia 4 października 2023 r., sygn. akt III FSK 2834/21).
Urząd skarbowy ma prawo przeprowadzić u kontrahenta przedsiębiorcy kontrolę prawidłowości realizacji zastosowanego środka egzekucyjnego. Zezwala na to art. 71a ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Osoba wykonująca czynności kontrolne musi okazać pisemne upoważnienie do ich podejmowania. Sprawdzany kontrahent jest zobligowany udostępnić dokumenty i informacje niezbędne do ustalenia badanych okoliczności. Czynności kontrolne są wykonywane w obecności kontrahenta lub osoby odpowiedzialnej za realizację zajęcia egzekucyjnego. Kontrola kończy się protokołem. Jego kopię doręcza się kontrahentowi lub osobie odpowiedzialnej za realizację zajęcia wierzytelności. Kontrahent może przedstawić swoje wyjaśnienia lub zastrzeżenia. Należy je zgłosić niezwłocznie do protokołu albo przedłożyć w formie pisemnej w terminie 14 dni od dnia jego doręczenia.
Celem wspomnianej kontroli jest ustalenie, czy kontrahent dłużnika bezpodstawnie uchylił się od przekazania zajętej wierzytelności organowi egzekucyjnemu. Kontrahent nie musi przekazać urzędowi skarbowemu całej lub części zajętej wierzytelności tylko wtedy, gdy istnieją okoliczności prawne, które umożliwiają mu skuteczne uchylanie się od wykonania zobowiązania względem wierzyciela, np. zarzut przedawnienia, potrącenia, zapłaty itp. (por. wyrok NSA z dnia 14 lutego 2024 r., sygn. akt III FSK 4202/21). Konsekwencją stwierdzenia w wyniku kontroli, że kontrahent bezpodstawnie uchyla się od przekazania całej lub części wierzytelności, jest wydanie przez urząd skarbowy postanowienia, w którym na podstawie zebranych danych określa on wysokość nieprzekazanej kwoty. Na to postanowienie przysługuje zażalenie. Kwota określona w postanowieniu może być ściągnięta od kontrahenta w trybie egzekucji administracyjnej. Podstawą wystawienia tytułu wykonawczego jest wspomniane postanowienie. Tytuł wykonawczy jest wystawiany przez organ egzekucyjny, który dokonał u kontrahenta przedsiębiorcy zajęcia wierzytelności.
Niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków związanych z realizacją zajęcia wierzytelności pieniężnej może pociągać za sobą odpowiedzialność porządkową i odszkodowawczą.
Odpowiedzialność porządkową reguluje art. 168e ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Przepis ten zezwala na nałożenie na kontrahenta (jako dłużnika zajętej wierzytelności) kary pieniężnej w wysokości do 3.800 zł. W przypadku gdy kontrahentem jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej karę pieniężną otrzymuje pracownik bezpośrednio odpowiedzialny za wykonanie zajęcia wierzytelności. Jeżeli nie ma takiego pracownika, karany jest bezpośrednio odpowiedzialny za realizację zajęcia: kierownik, członek zarządu w spółce prawa handlowego lub wspólnik w spółce cywilnej. Kara pieniężna może być powtarzana w przypadku uchylania się w dodatkowo wyznaczonych terminach od wykonania obowiązków wynikających z zajęcia egzekucyjnego. Na postanowienie o nałożeniu kary pieniężnej przysługuje zażalenie.
O odpowiedzialności odszkodowawczej mówi art. 168c ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Z tego przepisu wynika, że dłużnik zajętej wierzytelności, który nie wykonał lub nienależycie wykonał ciążące na nim obowiązki związane z realizacją zajęcia wierzytelności, za szkody wyrządzone z tego powodu wierzycielowi odpowiada na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego.
|
"Aby organ egzekucyjny mógł zastosować ten środek egzekucyjny (zajęcie wierzytelności pieniężnej - przyp. red.), winien być dysponentem informacji o wierzytelnościach pieniężnych powstałych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej zobowiązanego. Obecnie organy egzekucyjne KAS posiadają i korzystają z narzędzi informatycznych, które umożliwiają zidentyfikowanie kontrahentów zobowiązanego (JPK_VAT). Niemniej jednak korzystanie z tych informacji i zajmowanie przez organy egzekucyjne na ich podstawie wierzytelności wiąże się z ujawnieniem kontrahentom informacji o przejściowych problemach finansowych zobowiązanego (...)". Odpowiedź Ministerstwa Finansów na interpelację poselską nr 31476 z 2019 r. |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2025 r. poz. 132)
| ||||||||||||
|
||||||||||||
