Rozliczenia trójstronne receptą na zatory w płatnościach

W walce z zatorami płatniczymi przydatne są wielostronne rozliczenia. Do rozliczeń trójstronnych można wykorzystać instytucję przekazu. Dopuszczalne jest też zawieranie wielostronnych porozumień kompensacyjnych. Wymaga to jednak aktywnego współdziałania ze strony kontrahenta. Jeśli nie można na to liczyć, warto rozważyć dokonanie cesji wierzytelności w celu jej potrącenia.

Rozliczenie w oparciu o przekaz

"Zapłacimy za miesiąc, bo wtedy otrzymamy pieniądze od kontrahenta i przeznaczymy je na spłatę naszego zadłużenia wobec waszej firmy". Takie zapewnienia słyszała już niejedna firma - niestety nie zawsze są one realizowane. Można jednak spowodować przekazanie pieniędzy przez kontrahenta dłużnika bezpośrednio na nasze konto. Potrzebne będzie w tym celu współdziałanie ze strony naszego kontrahenta. Rozliczenie można oprzeć o konstrukcję przekazu uregulowanego w art. 921¹-921⁵ Kodeksu cywilnego.

W przekazie występują trzy podmioty:

• przekazujący (podmiot wydający swojemu dłużnikowi polecenie przekazu),
   
• przekazany (podmiot, do którego adresowane jest polecenie przekazania należności na rachunek wskazanego w poleceniu odbiorcy przekazu),
   
• odbiorca przekazu (podmiot, któremu przekazany ma wpłacić pieniądze).

Rozliczenie poprzez przekaz można streścić w zdaniu: "pieniądze, które jesteś mi dłużny, wpłać na rachunek mojego kontrahenta informując go o tym, że robisz to na moje polecenie, w celu zapłaty długu, jaki mam wobec niego". Takie polecenie powinien wydać przekazujący (tu: nasz dłużnik) swojemu dłużnikowi. Jeśli podmiot, do którego adresowane jest polecenie przekazu zastosuje się do niego i wpłaci pieniądze zgodnie z poleceniem odbiorcy przekazu (a ma taki obowiązek), to tym samym jedna wpłata umorzy równocześnie dwa zobowiązania. Zapłacony będzie dług, jaki nasz kontrahent miał wobec nas (mimo iż pieniądze otrzymaliśmy od innej firmy, z którą nie zawieraliśmy żadnej umowy). Zapłacony będzie też dług, jaki wobec naszego kontrahenta miał jego dłużnik (mimo iż dłużnik kontrahenta przekazał pieniądze nam, a nie swojemu wierzycielowi).

Obowiązek wykonania przekazu

Firma, która otrzymuje polecenie przekazu od swojego wierzyciela, powinna się do niego zastosować. Art. 921⁴ K.c. stanowi, że jeżeli przekazany jest dłużnikiem przekazującego co do przekazanego świadczenia, jest on obowiązany względem niego do zadośćuczynienia przekazowi. Problem w tym, że z przepisu tego wynika, iż firma, której polecenie przekazu wydano, jest zobowiązana do jego wykonania nie wobec podmiotu, któremu zgodnie z poleceniem przekazu powinna wpłacić pieniądze, ale wobec podmiotu, który polecenie przekazu jej wydał. W efekcie podmiot, do którego zgodnie z treścią polecenia przekazu powinny trafić pieniądze, nie może np. pozwać o zapłatę firmy, która nie wykona polecenia przekazu.

Inną wadą rozliczeń w oparciu o prosty schemat przekazu jest możliwość odwołania przekazu. Przekazujący może przekaz odwołać, dopóki przekazany nie przyjął go albo nie spełnił świadczenia. Wynika to z art. 921³ K.c.

Wady te można zneutralizować. Konieczne jest wtedy jednak podpisanie trójstronnego porozumienia. Powinno z niego wynikać, że do skutecznego odwołania przekazu przez przekazującego konieczna jest zgoda odbiorcy przekazu. Natomiast adresat przekazu (przekazany) powinien zobowiązać się wobec odbiorcy przekazu, że wpłaci mu pieniądze, chyba że wcześniej przestanie być zobowiązany do zapłaty wobec przekazującego.

Kompensata wierzytelności

Niekiedy rozliczenia są jeszcze bardziej skomplikowane. Zdarza się, że trzy czy większa liczba podmiotów jest wzajemnie wobec siebie wierzycielami i dłużnikami. W takich przypadkach można rozliczyć się przy zastosowaniu wielostronnej kompensaty wierzytelności. W przypadku kompensat umownych (na które zgadzają się wszystkie strony) nie ma ograniczeń co do liczby ich stron. W porozumieniu kompensacyjnym zawartym przez wszystkie strony należy opisać, jakie wzajemne wierzytelności, w jakiej wysokości i powstałe z jakiego tytułu prawnego ulegają umorzeniu wskutek kompensaty. Porozumienie powinny podpisać osoby uprawnione do reprezentowania podmiotów biorących udział w rozliczeniu.

Cesja wierzytelności

Jeśli nasz dłużnik nie chce współpracować i nie zgadza się na wydanie polecenia przekazu czy podpisanie porozumienia kompensacyjnego, można rozważyć sprzedanie przysługujących wobec niego wierzytelności innej firmie. Zainteresowanym kupnem wierzytelności może być podmiot, który jest dłużnikiem naszego dłużnika. Jeśli kupi od nas wierzytelności, to z jednej strony będzie dłużnikiem, a z drugiej - stanie się wierzycielem tej samej firmy. To pozwoli mu złożyć oświadczenie o potrąceniu wzajemnych wierzytelności na podstawie art. 498 K.c.

Firma, której zaproponujemy kupno wierzytelności, będzie tym zainteresowana wtedy, gdy będzie w stanie na tym zarobić. Aby tak się stało, cena, za jaką kupi wierzytelność, powinna być niższa od jej wartości nominalnej. Jeśli np. kupi wierzytelność opiewajacą na 60.000 zł za 45.000 zł, to do potrącenia będzie mogła przedstawić kwotę 60.000 zł

Należy zaznaczyć, iż umowa sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych (art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, Dz. U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 ze zm.). Obowiązek podatkowy będzie ciążyć na kupującym. Podstawą opodatkowania będzie rynkowa wartość sprzedawanej wierzytelności (art. 6 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy). Stawka podatku wyniesie 1%.

Przed dokonaniem cesji należy się upewnić, czy w umowie, z której wynika wierzytelność, nie znajduje się zapis, zgodnie z którym cesja wierzytelności wymaga zgody dłużnika. W takim przypadku cesja dokonana bez zgody dłużnika nie będzie skuteczna (art. 509 § 1 oraz art. 514 K.c.).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)