W umowach między przedsiębiorcami można spotkać postanowienia, z których wynika, że spory związane z wykonaniem umowy będą rozstrzygane przez sąd polubowny. Wyroki sądów polubownych mają, co do zasady, taką samą moc, jak wyroki sądów powszechnych i mogą być egzekwowane przez komorników. Strona niezadowolona z rozstrzygnięcia sądu polubownego ma ograniczone możliwości odwołania się do sądu powszechnego.
Zapis na sąd polubowny
Aby sprawa mogła trafić do sądu polubownego (zwanego również arbitrażowym), potrzebny jest tzw. zapis na sąd polubowny. Jest to umowa stron, w której należy wskazać przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć. Nie musi mieć ona formy odrębnego dokumentu - z reguły jest to jeden z punktów umowy handlowej między stronami. Zapis na sąd polubowny powinien być sporządzony na piśmie. Wymaganie dotyczące formy zapisu na sąd polubowny jest spełnione także wtedy, gdy zapis zamieszczony został w wymienionych między stronami pismach lub oświadczeniach złożonych za pomocą środków porozumiewania się na odległość, które pozwalają utrwalić ich treść.
Zapis na sąd polubowny może mieć przykładowo następującą treść: "Wszelkie spory wynikające z niniejszej umowy lub powstałe w związku z nią będą rozstrzygane przez [nazwa sądu polubownego z podaniem jego siedziby]". Należy pamiętać o tym, aby w zapisie na sąd polubowny nie naruszać zasady równości stron, np. poprzez przyznanie tylko jednej stronie prawa wytoczenia powództwa przed sądem polubownym albo jednostronnego wyznaczenia arbitrów, którzy spór rozstrzygną.
Co do zasady, strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spory o prawa majątkowe lub spory o prawa niemajątkowe - mogące być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty. Przepisy szczególne mogą wprowadzać ograniczenia w tym zakresie.
Stałe sądy polubowne
Najczęściej strony w zapisie na sąd polubowny wskazują któryś z działających stałych sądów polubownych (arbitrażowych). Funkcjonują one np. przy izbach przemysłowo-handlowych, długie tradycje ma Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie. Można też nie wskazywać stałego sądu polubownego - wówczas w razie sporu konieczne będzie powołanie tzw. sądu polubownego ad hoc. Jeśli nic innego nie wynika z ustaleń między stronami, to w takim przypadku procedurę wyboru arbitrów, którzy rozstrzygną spór, określa Kodeks postępowania cywilnego. Z reguły każda ze stron wyznacza swojego arbitra, a ci wybierają wspólnie arbitra przewodniczącego.
Postępowanie przed sądem
Sąd polubowny nie jest związany przepisami Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu przed sądem. Dzięki temu proces może być bardziej odformalizowany. W przypadku stałych sądów polubownych warto zapoznać się z ich regulaminami, które określają zasady postępowania przed danym sądem. Sądy polubowne nie działają oczywiście za darmo - warto więc zapoznać się z obowiązującymi w konkretnym sądzie opłatami. Z reguły postępowanie przed sądami polubownymi jest jednoinstancyjne (od wyroku nie można się odwołać do wyższej instancji sądu polubownego).
Sąd polubowny może przeprowadzić dowód z przesłuchania świadków, z dokumentów, oględzin, a także inne konieczne dowody, nie może jednak stosować środków przymusu. Nie może więc np. nakładać grzywien na świadka, który odmawia stawienia się przed sądem polubownym. W braku odmiennego uzgodnienia stron, sąd polubowny może także wyznaczyć biegłego lub biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii oraz zażądać od strony dostarczenia biegłemu odpowiednich informacji lub przedstawienia mu albo udostępnienia do zbadania dokumentów lub innych przedmiotów.
Moc prawna wyroków
Wyrok sądu polubownego ma taką samą moc prawną, jak wyrok wydany przez sąd powszechny - jeśli wyrokowi sądu polubownego została nadana przez sąd powszechny klauzula wykonalności lub został on uznany przez sąd powszechny, co z reguły jest zwykłą formalnością. Strona niezadowolona z wyroku sądu polubownego nie może traktować sądów powszechnych jako drugiej instancji w stosunku do wyroków sądów polubownych i złożyć apelację od takiego wyroku.
Istnieje rodzaj kontroli sądów powszechnych nad wyrokami sądów polubownych, ale w bardzo ograniczonym zakresie. Należy w tym celu wykorzystać skargę na uchylenie wyroku sądu polubownego. Na jej złożenie jest trzy miesiące od dnia doręczenia wyroku sądu polubownego. Przesłanki, na jakich można oprzeć skargę, są ściśle określone w art. 1206 K.p.c. Chodzi tu o przypadki, gdy sąd polubowny rozstrzygnął spór, choć nie było ważnego zapisu na sąd polubowny, strona nie została zawiadomiona o wyznaczeniu arbitra, postępowaniu przed sądem lub w inny sposób została pozbawiona możliwości obrony. Skargę można też oprzeć na tym, że nie zachowano wymagań co do składu sądu lub podstawowych zasad postępowania przed tym sądem, wyrok uzyskano za pomocą przestępstwa albo podstawą wydania wyroku był dokument podrobiony lub przerobiony, w tej samej sprawie między tymi samymi stronami zapadł prawomocny wyrok sądu.
Znacznie bardziej ograniczone są możliwości uchylenia wyroku sądu polubownego z tego powodu, że arbitrzy źle zinterpretowali prawo. Przesłanką uchylenia wyroku sądu polubownego jest bowiem sprzeczność tego wyroku z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP (klauzula porządku publicznego). Nie chodzi tu więc o każde naruszenie prawa (nawet, jeśli miało ono wpływ na wynik procesu), ale tylko o błąd naruszający "podstawowe zasady porządku prawnego". Może się więc okazać, że choć sąd polubowny np. źle zastosował przepisy prawa i wyrok jest błędny, to nie można go będzie uchylić przed sądem powszechnym. "Nie można przyjmować, iż wyrok sądu polubownego uchybia klauzuli porządku publicznego na tej tylko podstawie, że rozstrzygnięcie nie jest zgodne z niektórymi przepisami prawa materialnego" - uznał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 listopada 2000 r., sygn. akt IV CKN 171/00.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 17.11.1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. nr 43, poz. 296 ze zm.)
| ||||||||||||
|
||||||||||||
