Czynności sprawdzające sposobem na weryfikację działań podatników

Urzędy skarbowe stopniowo odchodzą od czasochłonnych kontroli podatkowych na rzecz - mniej sformalizowanych - czynności sprawdzających. Procedura ta pozwala na bieżące sprawdzanie i korektę rozliczeń podatkowych, monitorowanie wpłat podatków czy weryfikację danych podawanych w związku z rejestracją podatkową.

Zakres czynności

Czynności sprawdzające to dominująca forma weryfikacji działań podatników. Kontrole podatkowe prowadzone są wtedy, gdy wcześniejsza analiza danych wykazała duże prawdopodobieństwo wystąpienia nieprawidłowości generujących znaczne straty dla budżetu państwa, np. istnienie karuzeli VAT.

Urzędy skarbowe mogą prowadzić czynności sprawdzające wyłącznie w przypadkach wskazanych w art. 272 Ordynacji podatkowej. Wykorzystuje się je przede wszystkim do weryfikacji poprawności formalnej i rachunkowej złożonych rozliczeń podatkowych, wyjaśnienia wątpliwości dotyczących wpłat podatków czy oceny danych i dokumentów przedstawionych przy rejestracji podatkowej (patrz ramka). Urzędnicy mogą wezwać podatnika m.in. do udzielenia wyjaśnień w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, przedłożenia dokumentów potwierdzających prawo do ulg podatkowych czy dostarczenia dokumentów (także w formie JPK) niezbędnych do zbadania zasadności zwrotu VAT.

Realizacja wezwania nie musi oznaczać dla podatnika wizyty w urzędzie skarbowym. Urząd skarbowy może zażądać dokonania danej czynności na piśmie lub przekazania dokumentu w formie elektronicznej. Umożliwia to art. 155 § 1 Ordynacji podatkowej. Wykonanie wezwania powinno być możliwie najprostsze i jak najbardziej dogodne dla wzywanej osoby. Urzędowi skarbowemu wolno w trakcie czynności sprawdzających stosować karę porządkową. W 2023 r. może ona wynieść do 3.300 zł. Karę porządkową wolno wymierzyć wyłącznie za czyny określone w art. 262 Ordynacji podatkowej, np. za bezzasadną odmowę złożenia wyjaśnień. Nakładana jest ona w formie postanowienia. Ukarany może wnieść zażalenie na postanowienie lub wniosek o uchylenie kary porządkowej. Zażalenie wnosi się w przypadku kwestionowania zasadności wymierzenia sankcji, np. gdy wezwany do stawienia się w urzędzie skarbowym nie został uprzedzony o prawnych skutkach nieprzybycia. Wniosek o uchylenie kary porządkowej może natomiast złożyć osoba, która miała uzasadnione powody, aby nie stawić się na wezwanie lub nie wykonać innej czynności, np. uległa wypadkowi komunikacyjnemu.

Korekta rozliczenia

Błędy wykryte w wyniku czynności sprawdzających w deklaracjach i zeznania podatkowych (także w załącznikach do nich) mogą być od razu poprawione bez konieczności wszczęcia kontroli lub postępowania podatkowego.

Korekty rozliczenia może dokonać podatnik lub urząd skarbowy. Urząd skarbowy ma do tego prawo w ograniczonym zakresie. Wolno mu wyeliminować błędy rachunkowe, inne oczywiste omyłki oraz nieprawidłowości wynikające ze sporządzenia deklaracji lub zeznania podatkowego niezgodnie z wymogami formalnymi, jeżeli w wyniku naniesionych poprawek lub uzupełnień zmiana wysokości zobowiązania podatkowego, nadpłaty podatku, straty, zwrotu podatku albo kwoty nadwyżki podatku do przeniesienia nie przekracza 5.000 zł. Podatnikowi przysługuje prawo złożenia sprzeciwu na urzędową korektę. Wniesienie go anuluje korektę. W przypadku niezłożenia sprzeciwu w terminie, urzędowa korekta wywołuje skutki prawne jak korekta dokonana przez podatnika.

Gdy urząd skarbowy nie może usunąć stwierdzonych nieprawidłowości, zwraca się do podatnika o złożenie niezbędnych wyjaśnień i skorygowanie deklaracji lub zeznania podatkowego. Wskazuje przy tym przyczyny, z powodu których ma wątpliwości co do informacji zawartych w rozliczeniu.

Odsetki za zwłokę

Konsekwencją sporządzenia w wyniku czynności sprawdzających korekty rozliczenia może być obowiązek zapłaty zaległości podatkowej albo oddania nienależnie otrzymanej nadpłaty lub zwrotu podatku. Wiąże się to z obciążeniami odsetkowymi.

Zaniżony podatek trzeba uregulować wraz z odsetkami za zwłokę naliczonymi zasadniczo za okres od dnia następującego po upływie terminu płatności podatku do dnia zapłaty. Nadpłatę lub zwrot podatku wykazane nienależnie lub w zawyżonej wysokości, które podatnik już otrzymał, traktuje się jako zaległość podatkową. Trzeba ją oddać wraz z odsetkami za zwłokę ustalonymi od dnia, w którym urząd skarbowy zwrócił nadpłatę lub zwrot podatku, do dnia wpłaty równowartości bezpodstawnie otrzymanej kwoty. Jeżeli nadpłata lub zwrot podatku zostały zaliczone na poczet zaległych lub bieżących zobowiązań podatkowych, odsetki za zwłokę nalicza się za okres od dnia zaliczenia do dnia uiszczenia równowartości kwoty bezpodstawnie zarachowanej na zobowiązanie podatkowe.

Warto pamiętać o zwolnieniu z art. 54 § 1 pkt 7a Ordynacji podatkowej. Przepis ten stanowi, że odsetek za zwłokę nie nalicza się za okres od dnia następnego po upływie dwóch lat od dnia złożenia deklaracji lub zeznania podatkowego, od zaległości związanych z popełnionymi w rozliczeniu błędami rachunkowymi lub oczywistymi omyłkami, jeżeli w tym okresie nie zostały one ujawnione przez organ podatkowy.

Odsetki za zwłokę od zaległości podatkowej trzeba naliczyć według stawki podstawowej albo podwyższonej. Podwyższoną stawkę odsetek stosuje się w przypadku zaległości w akcyzie i VAT, jeżeli kwota zaniżenia zobowiązania podatkowego, zawyżenia kwoty nadpłaty lub zwrotu podatku przekracza 25% kwoty należnej i jest wyższa niż pięciokrotna wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dniu następującym po dniu upływu terminu płatności zobowiązania lub terminu zwrotu. W okresie od 1 lipca 2023 r. do 31 grudnia 2023 r. pięciokrotność minimalnej pensji wynosi 18.000 zł.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2022 r. poz. 2651 ze zm.)