Zbycie przedsiębiorstwa nie jest formą doskonałą przeniesienia substratu prowadzonej działalności gospodarczej. Aby zminimalizować ryzyko związane z nabywanym przedsiębiorstwem, należy odpowiednio zbadać jego stan i w drodze zawarcia odpowiedniej umowy zapewnić sobie wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa do momentu przejścia jego składników na nabywcę.
Zbycie przedsiębiorstwa albo jego zorganizowanej części jest stosowane najczęściej, gdy w drodze dopuszczalnych prawem zabiegów transformacji form prowadzenia działalności gospodarczej nie można przenieść działalności na podmiot trzeci. Rozwiązania stosunkowo proste, jak np. zbycie wszystkich udziałów w spółce z o.o. czy połączenie spółek, nie mogą być stosowane np. przy łączeniu działalności prowadzonej przez spółkę z o.o. i jednoosobowego przedsiębiorcę czy przy przekształcaniu spółdzielni w spółkę. Wtedy m.in. właśnie trzeba korzystać z formuły zbycia przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej, dość szeroko zdefiniowanym w art. 551 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.). Umowa mająca za przedmiot przedsiębiorstwo z zasady odnosi się do wszystkich jego składników (art. 552 K.c.). Pozwala to nabyć wszystkie składniki przedsiębiorstwa bez konieczności ich szczegółowego wymieniania. Nabywca przedsiębiorstwa ponosi jednak ze zbywcą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania cywilnoprawne i pracownicze związane z przedsiębiorstwem oraz za zaległości publicznoprawne związane z prowadzoną działalnością gospodarczą na zasadach wynikających z art. 554 K.c., art. 231 Kodeksu pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320) i art. 112 Ordynacji podatkowej (Dz. U. z 2020 r. poz. 1325 ze zm.).
Z uwagi na ryzyko poniesienia odpowiedzialności za zobowiązania i zaległości nabywca powinien dokładnie przygotować nabycie przedsiębiorstwa.
Punktem wyjścia do analizy stanu przedsiębiorstwa jest sprawozdanie finansowe sporządzone na określony moment poprzedzający nabycie. Sprawozdanie finansowe należy poddać ocenie wykwalifikowanego podmiotu, w szczególności biegłego rewidenta. W tym celu zbywca przedsiębiorstwa powinien upoważnić wskazane przez nabywcę osoby do wglądu do całości swej dokumentacji księgowej i kadrowej (z zachowaniem przepisów o ochronie danych osobowych). Pozwoli to w szczególności zweryfikować stan zobowiązań związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa oraz rzeczywistą wartość należności dotyczących prowadzonej działalności.
Zarówno zbywca, jak i nabywca powinni również rozważyć skorzystanie z usług rzeczoznawcy majątkowego, który ustali wartość rynkową nieruchomości i ruchomości wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Ich wartość księgowa (m.in. w odniesieniu do środków trwałych całkowicie zamortyzowanych) może znacznie różnić się od ich wartości rynkowej. Ostatecznie to wartość rynkowa składników przedsiębiorstwa będzie wpływać na cenę transakcyjną.
Pomiędzy dniem ustalenia wartości przedsiębiorstwa w opisany wcześniej sposób a dniem finalizowania całej operacji mogą upłynąć miesiące. W tym czasie działalność jest kontynuowana, co może powodować wzrost zobowiązań czy spadek wartości aktywów. Z uwagi na to nabywca powinien zadbać o zabezpieczenie swoich interesów.
W tym celu strony mogą postanowić, że pierwotnie ustalona cena transakcyjna zostanie skorygowana o ewentualną kwotę odpowiadającą zmianie wartości przedsiębiorstwa na dzień zbycia. Ponadto strony mogą zdecydować, że nabywca zachowa kontrolę albo co najmniej będzie miał wpływ na prowadzenie przedsiębiorstwa do czasu sfinalizowania transakcji. W szczególności zarząd spółki czy spółdzielni zostanie rozszerzony o wskazaną przez nabywcę osobę. W grę wchodzi również udzielenie prokury osobie związanej z nabywcą. Nabywca może też uzyskać uprawnienie do zatwierdzania bardziej istotnych czynności dokonywanych przez zbywcę w okresie przejściowym.
Kwestie funkcjonowania przedsiębiorstwa w okresie przed transakcją, korekty pierwotnie ustalonej ceny w związku ze zmianą stanu przedsiębiorstwa czy sprawy związane z wpływem nabywcy na prowadzenie przedsiębiorstwa do czasu nabycia powinny zostać uregulowane w umowie przedwstępnej. W takiej umowie należy uregulować również kwestię sposobu zapłaty ceny.
Z racji ponoszonej przez nabywcę i zbywcę odpowiedzialności za zobowiązania cywilnoprawne i zaległości publicznoprawne związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa umowa powinna gwarantować, że dojdzie do wygaśnięcia tych długów. W szczególności w umowie przedwstępnej strony mogą postanowić, że środki uiszczone tytułem zaliczki czy zadatku zostaną przeznaczone na pokrycie zobowiązań. Warto, aby umowa przedwstępna sprzedaży przedsiębiorstwa miała formę z podpisami notarialnie poświadczonymi.
Nieco inaczej trzeba przygotować się do nabycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Rozumie się przez to organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczony do realizacji określonych zadań, który mógłby stanowić określone przedsiębiorstwo (np. działalność handlowa w sklepie detalicznym przedsiębiorcy, który poza tym zajmuje się inną działalnością usługową). Problem pojawia się, gdy wyodrębnienie zorganizowanej części przedsiębiorstwa nie ma charakteru finansowego, w szczególności gdy nie jest prowadzona dla niej oddzielna rachunkowość. W konsekwencji może nie być jasne, które składniki wchodzą w skład zorganizowanej części przedsiębiorstwa i które zobowiązania są z nim związane.
W takiej sytuacji strony powinny dodatkowo zadbać o bardzo szczegółowe przedstawienie składników zorganizowanej części przedsiębiorstwa i związanych z nim zobowiązań. W grę wchodzi również podział niektórych zobowiązań, np. tych, które mają związek z całością prowadzonej przez zbywcę działalności.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 15.09.2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1526 ze zm.)
| ||||||||||||
|
||||||||||||
