Pomimo tego, że spółki osobowe mają pewne cechy wspólne, nie można zapominać o diametralnych różnicach pomiędzy spółką cywilną a pozostałymi spółkami osobowymi. O ile handlowe spółki osobowe są odrębnymi podmiotami prawa, o tyle spółka cywilna na gruncie prawa cywilnego to tylko umowa łącząca wspólników. Znajomość tych kwestii jest niezbędna dla zrozumienia zasad rządzących relacjami majątkowymi pomiędzy spółkami osobowymi a wspólnikami czy osobami trzecimi.
Spółka osobowa jako podmiot prawa
Tym co stanowi największą różnicę pomiędzy spółką cywilną a pozostałymi spółkami osobowymi jest sprawa podmiotowości prawnej.
Przez umowę spółki cywilnej wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego poprzez działanie w sposób oznaczony (art. 860 Kodeksu cywilnego). Spółka ta nie ma podmiotowości prawnej, nie przysługuje jej status przedsiębiorcy. W atrybuty te wyposażeni są jedynie wspólnicy. Tym samym w świetle prawa cywilnego, spółka cywilna to jedynie zobowiązaniowy stosunek cywilnoprawny (umowa). W obrocie gospodarczym zdolność do zaciągania zobowiązań czy nabywania praw mają wspólnicy, a nie spółka. Jeśli w ramach spółki cywilnej następuje rozporządzenie składnikiem majątkowym, to dokonują go wspólnicy, a nie spółka.
Majątek wspólników, a nie spółki
Brak podmiotowości prawnej spółki cywilnej powoduje również, że spółka ta nie ma własnego majątku. Majątek wniesiony jako wkład przez wspólników czy nabyty w czasie trwania spółki stanowi wspólny majątek wspólników. Jest on objęty współwłasnością łączną o bezudziałowym charakterze. Każdy ze wspólników ma równe prawa do całego majątku. W konsekwencji wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. Ponadto w czasie trwania spółki żaden z jej uczestników nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników. Również wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku dopóki spółka trwa (art. 863 K.c.). Przepis art. 863 § 1 K.c. dotyczy kwestii zakazu rozporządzania udziałem w spółce cywilnej, a nie konkretnym składnikiem jej majątku.
Przesunięcia majątkowe
Wspólnicy przestrzegając zasad prowadzenia spraw i reprezentacji spółki cywilnej mogą rozporządzać składnikami majątkowymi wchodzącymi w skład ich majątku wspólnego na rzecz osób trzecich, np. mogą sprzedać czy darować wspólny samochód nie-wspólnikowi.
Ponadto mogą dokonywać przesunięć majątkowych między majątkiem wspólnym a swoimi majątkami osobistymi, np. mogą wycofać samochód z działalności spółki "przekształcając" współwłasność łączną na ułamkową bądź własność jednego ze wspólników. Trzeba bowiem podkreślić, że w czasie trwania umowy spółki cywilnej występują różne masy majątkowe, tzn. majątek wspólny wspólników oraz majątki osobiste (tzw. prywatne) każdego z nich. Dokonywanie przesunięć majątkowych pomiędzy tymi majątkami jest dopuszczalne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2004 r., sygn. akt II CK 267/03, oraz wyrok z dnia 20 czerwca 2007 r., sygn. akt V CSK 132/07).
Warto także wskazać, że w związku z tym, iż w spółce cywilnej nie ma jej majątku, ale wspólny majątek wspólników, zawarcie pomiędzy jednym z nich a pozostałymi np. umowy sprzedaży czy użyczenia budzi wątpliwości prawne. Wynikają one z tego, że to wspólnicy, a nie spółka, są drugą stroną umowy. Innymi słowy, np. wspólnik częściowo sprzedawałby czy użyczałby sobie swój samochód. Mielibyśmy do czynienia z tzw. umową z samym sobą. Mimo powyższych zastrzeżeń umowa użyczenia jest akceptowana przez organy podatkowe czy NSA (zob. wyrok z dnia 31 stycznia 2007 r., sygn. akt II FSK 209/06).
Z kolei zamiast umowy sprzedaży dla/od spółki można zawrzeć umowę, na skutek której dana rzecz (prawo) stanie się/przestanie być przedmiotem współwłasności łącznej. W drodze takiej umowy współwłasność danego składnika majątku może zostać przeniesiona na pozostałych wspólników/jednego ze wspólników i na odwrót.
Osobowa spółka handlowa, w przeciwieństwie do spółki cywilnej, stanowi jednostkę organizacyjną wyposażoną we własny majątek.
Osobowe spółki handlowe
Powyższe uwagi natomiast w żaden sposób nie dotyczą spółek osobowych uregulowanych w Kodeksie spółek handlowych. Mogą one we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Stanowi tak art. 8 § 1 K.s.h. Innymi słowy wyposażone są one w zdolność prawną, w zdolność do czynności prawnych, jak i bierną oraz czynną legitymację procesową.
Wskazany przepis dotyczy wszystkich spółek osobowych. Zaś konsekwencją przyznania im zdolności prawnej jest posiadanie przez nie własnego majątku.
W myśl art. 28 K.s.h. majątek spółki jawnej stanowi wszelkie mienie wniesione jako wkład lub nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia.
Regulację tę na mocy art. 89 oraz art. 103 K.s.h. należy odpowiednio stosować w odniesieniu do spółki partnerskiej i komandytowej. Również w przypadku spółki komandytowo-akcyjnej mamy do czynienia z majątkiem spółki. Jednakże wyjątkowość konstrukcji majątkowej spółki komandytowo-akcyjnej polega na tym, że jej pierwotny majątek składa się z:
Przy tym jest to majątek spółki odrębny od majątków wspólników.
Ze względu na to, że handlowe spółki osobowe są odrębnymi podmiotami prawa, dopuszczalne jest zawieranie umów zarówno pomiędzy spółką a osobą trzecią, jak i pomiędzy spółką a wspólnikiem, np. umowy sprzedaży albo darowizny sprzętu spółki dla wspólnika czy na odwrót.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)
Ustawa z dnia 15.09.2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. nr 94, poz. 1037 ze zm.)
| ||||||||||||
|
||||||||||||
