Zarząd przymusowy w sporze o spółkę z o.o.

Jednym z dopuszczalnych sposobów zabezpieczeń w sporach sądowych jest ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem. Ten dość radykalny sposób zabezpieczenia roszczeń może być również wykorzystywany w sprawach z udziałem wspólników spółek z o.o. i samych spółek. Pozwala na czasowe pozbawienie członków zarządu kontroli nad spółką.

Ochrona tymczasowa

Zabezpieczenie to tymczasowa ochrona, jakiej sąd może udzielać stronie postępowania cywilnego, jeśli ta uprawdopodobni swoje roszczenie i wykaże, że brak zabezpieczenia może narazić ją na szkodę albo inne ujemne skutki. Zabezpieczenie jest, co do zasady, udzielane na czas trwania postępowania. Waga zabezpieczenia może być nieoceniona w przypadku sporów na tle kontroli nad spółką z o.o., jeśli może skutkować ograniczeniem albo wyłączeniem zarządu od decydowania o sprawach spółki.

Jednym z dopuszczalnych prawem sposobów zabezpieczenia roszczeń pieniężnych jest zarząd przymusowy ustanowiony nad przedsiębiorstwem lub nad zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią. Ten sposób zabezpieczenia może być również stosowany do zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych. Ustanowienie zarządu przymusowego w ramach ochrony tymczasowej dopuszcza art. 752⁴ Kodeksu postępowania cywilnego.

Ustanowienie zarządu przymusowego ma ten skutek, że obowiązany traci prawo do korzystania i podejmowania czynności władczych odnoszących się do składników przedsiębiorstwa. Uprawnienia te wykonuje ustanowiony przez sąd zarządca. Zarząd przymusowy nad przedsiębiorstwem jest wykonywany według przepisów o zarządzie w toku egzekucji z nieruchomości (art. 931 i kolejne K.p.c.).

Zarządca pełni swoją funkcję do czasu upadku zabezpieczenia, co następuje m.in. w razie prawomocnego oddalenia powództwa czy wniosku, któremu zabezpieczenie służyło. Ustanie funkcji może również nastąpić na skutek zmiany bądź uchylenia przez sąd postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia.

Zabezpieczane roszczenia

Zarząd przymusowy jako sposób zabezpieczenia roszczenia o rozwiązanie spółki dochodzonego przez udziałowców przeciwko spółce z o.o. dopuścił Sąd Okręgowy w Warszawie w postanowieniu z dnia 2 marca 2018 r., sygn. akt XXVI GCo 13/18. W uzasadnieniu odnoszącym się do konkretnej sytuacji w spółce sąd stwierdził, że brak zabezpieczenia roszczenia uprawnionych spowoduje, iż osiągnięcie celu postępowania, jakim jest zabezpieczenie otrzymania przez nich odpowiedniej części majątku obowiązanej, będzie znacznie utrudnione, skoro obowiązana tego majątku się wyzbywa i corocznie przynosi straty.

Zarząd przymusowy może również zabezpieczać roszczenia odszkodowawcze wobec członka zarządu czy o zaniechanie naruszeń mogących skutkować szkodą dla spółki ze strony członka zarządu.

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia może się znaleźć już w pozwie czy wniosku inicjującym postępowania. Wniosek powinien być rozpatrzony w terminie 7 dni od jego wpływu, choć rzadko ten termin jest dochowywany. Dopuszczalność udzielenia zabezpieczenia każdorazowo jest oceniana przez sąd w zależności od sytuacji w sprawie.

Status zarządcy

Sąd, decydując się na ustanowienie zarządcy, nie jest związany wnioskiem co do podmiotu mającego pełnić tę funkcję. Zarządcą może być zarówno osoba fizyczna, jak i prawna, która daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków. Może to być podmiot związany ze spółką, choć nie ma takiego wymogu prawnego. W roli zarządcy nie może natomiast występować obowiązany (czyli np. członek zarządu, przeciwko któremu toczy się proces). Przyjmuje się, że do ustanowienia zarządcy w postępowaniu zabezpieczającym nie stosuje się art. 1064¹⁰ § 1 K.p.c., zgodnie z którym sąd powołuje na zarządcę osobę fizyczną lub prawną wskazaną przez strony spośród osób posiadających licencję doradcy restrukturyzacyjnego.

Zarządca może żądać wynagrodzenia oraz zwrotu wydatków, które poniósł w związku z zarządem (art. 939 § 1 i § 4 w zw. z art. 752⁴ § 1 K.p.c.). Wysokość wynagrodzenia sąd określa odpowiednio do nakładu pracy i dochodowości spółki. Sąd decyduje również o sposobie wypłaty wynagrodzenia. W grę w szczególności wchodzi wynagrodzenie jednorazowe po ustaniu zarządu albo periodyczne (np. comiesięczne wypłaty).

Zarządca jest zobowiązany składać sądowi sprawozdania z prowadzonej działalności w wyznaczonych mu terminach.

Wykonywanie zarządu

Zadaniem zarządcy jest wykonywanie czynności potrzebnych do prowadzenia prawidłowej gospodarki przedsiębiorstwem spółki. Zarządca ma prawo pobierać wszelkie pożytki przynoszone przez przedsiębiorstwo, spieniężać je w granicach zwykłego zarządu oraz prowadzić sprawy, które przy wykonywaniu takiego zarządu okażą się potrzebne.

Zarządca nie może samodzielnie podejmować decyzji co do spraw przekraczających zakres zwykłego zarządu (w uproszczeniu - istotnych). W tym przypadku zarządca może wykonywać czynności tylko za zgodą stron, a w jej braku - za zezwoleniem sądu, który przed wydaniem postanowienia wysłucha uprawnionego, obowiązanego i zarządcę, chyba że zwłoka groziłaby szkodą. Zarządcy wolno zaciągać tylko takie zobowiązania, które mogą być zaspokojone z dochodów spółki i mają gospodarcze uzasadnienie (art. 935 w zw. z art. 752⁴ § 1 K.p.c.).

W toku sprawowania zarządu sąd może, za zgodą uprawnionego i obowiązanego, zezwolić na wykonywanie zarządu w inny sposób (art. 752⁴ § 2 K.p.c.).

Odpowiedzialność zarządcy i zarządu

Zarządca odpowiada za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków, co dotyczy w szczególności szkody wyrządzonej w majątku spółki. Za nieterminowe składanie sprawozdań i niewykonywanie innych poleceń sądu może być ponadto skazany na grzywnę.

Członkowie zarządu mogą się bronić w razie dochodzenia od nich roszczeń z art. 299 K.s.h. za niewykonanie przez spółkę zobowiązań zaciąganych przez zarządcę, powołując się na przesłankę braku winy w niezłożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 938 w zw. z art. 752⁴ § 1 K.p.c.). O wyniku takiego sporu decydować jednak będą okoliczności sprawy.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 17.11.1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 ze zm.)