Składki ZUS osoby współpracującej podejmującej prowadzenie własnej działalności gospodarczej

1) Od kilku lat podlegam w ZUS ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu jako osoba współpracująca. Obecnie zamierzam rozpocząć po raz pierwszy prowadzenie własnej działalności gospodarczej. Czy będę mógł jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych wybrać działalność gospodarczą?

Tak, Czytelnik może zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i podlegać im z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności.

Zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy o sus, osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4-6 i 10 tej ustawy (m.in. prowadzenia pozarolniczej działalności, współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności), jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Może ona jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń (z zastrzeżeniem niemającym znaczenia w omawianym przypadku). W związku z tym Czytelnik, ubezpieczony w ZUS jako osoba współpracująca, po podjęciu prowadzenia działalności gospodarczej będzie mógł zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Wówczas ubezpieczenia emerytalne i rentowe ze współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej będą dobrowolne.

Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest obowiązkowa zarówno z tytułu współpracy, jak i z tytułu prowadzenia własnej działalności (art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c w zw. z art. 82 ust. 1 ustawy zdrowotnej).

2) Czy z działalności, o której mowa w pytaniu 1, będę mógł opłacać składki na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych warunkach?

W myśl art. 18a ust. 1 ustawy o sus, osoby, które rozpoczynają prowadzenie działalności gospodarczej na podstawie przepisów ustawy - Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych, w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania tej działalności mogą opłacać składki na ubezpieczenia społeczne od zadeklarowanej kwoty, nie niższej jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę. Powyższe nie ma jednak zastosowania do osób, które:

• prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność,
• wykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej (art. 18a ust. 2 ustawy o sus).

Osoba rozpoczynająca po raz pierwszy działalność gospodarczą może też skorzystać z tzw. "ulgi na start", o której mowa w art. 18 ust. 1 ustawy - Prawo przedsiębiorców. Na mocy tego przepisu, przedsiębiorca będący osobą fizyczną, który podejmuje działalność gospodarczą po raz pierwszy albo podejmuje ją ponownie po upływie co najmniej 60 miesięcy od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia i nie wykonuje jej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej, nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez okres 6 miesięcy od dnia podjęcia działalności gospodarczej.

Wcześniejsza współpraca z osobą prowadzącą działalność gospodarczą co do zasady nie stanowi ustawowej przesłanki pozbawiającej prawa do korzystania z ulgi na start, a następnie opłacania składek na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych warunkach. Jednakże może ona być wykonywana na podstawie umowy o pracę (art. 8 ust. 2 i 11 ustawy o sus). Wówczas ze względu na zapis wykluczający prawo do preferencyjnego opłacania składek (tj. wykonywanie w ramach stosunku pracy tych samych czynności co zakres prowadzonej działalności), osoba współpracująca w ramach stosunku pracy nie może wykonywać tych samych czynności co wchodzące w zakres podjętej działalności gospodarczej. 

Jak wyjaśnił ZUS w poradniku pt. "Ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących pozarolniczą działalność...", dostępnym na stronie internetowej www.zus.pl: "(...) Współpracowałeś z kimś w ramach stosunku pracy, a obecnie robisz dla tej osoby to samo, ale w ramach swojej działalności? Niestety nie możesz skorzystać z preferencyjnej podstawy. (...)". Biorąc pod uwagę treść art. 18 ust. 1 ustawy - Prawo przedsiębiorców, cytowaną odpowiedź można odnieść też do tego przepisu.

W sytuacji gdy przedsiębiorca korzysta z ulgi na start, a następnie z opłacania składek na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych warunkach, to 24-miesięczny okres preferencyjnej podstawy liczy się odpowiednio:

• od dnia wskazanego we wniosku o objęcie ubezpieczeniami społecznymi, ale dzień ten nie może być wcześniejszy od dnia, w którym przedsiębiorca zgłosi wniosek - jeśli rezygnuje z ulgi na start przed upływem 6 miesięcy,
• od następnego dnia po upływie 6 miesięcy - jeśli będzie korzystać z ulgi na start cały dopuszczalny okres; przy tym nie ma znaczenia, czy wówczas będzie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, czy tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu (np. z powodu zbiegu tytułów) ani czy zawiesi działalność bezpośrednio po 6-miesięcznej uldze na start.

Z kolei okres 6 miesięcy zwolnienia z opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, gdy dzień rozpoczęcia działalności przypada w trakcie danego miesiąca kalendarzowego, ustala się od pierwszego dnia kolejnego miesiąca. Niepełny miesiąc podlega wyłączeniu. Przykładowo, jeśli prowadzenie działalności nastąpi od 1 maja 2024 r., to okres korzystania z ulgi na start zakończy się 31 października 2024 r., a jeśli od 6 maja 2024 r., to 30 listopada 2024 r.

Osoba fizyczna od 1 maja br. rozpoczęła pierwszą w życiu działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEIDG. Od kilku lat współpracuje ona również przy prowadzonej przez współmałżonka działalności gospodarczej i z tego tytułu podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Od 1 maja br. osoba ta może zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i podlegać im z działalności gospodarczej, a wówczas ze współpracy ubezpieczenia te będą dobrowolne. Z obydwu tytułów obowiązkowa jest składka zdrowotna.

Zakładamy, że nastąpi zmiana tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych oraz że współpraca jest wykonywana bezumownie lub na podstawie umowy o pracę, z tym że w ramach tej umowy wykonywane są czynności niewchodzące w zakres podjętej działalności gospodarczej.

Przedsiębiorca w okresie od 1 maja 2024 r. do 30 kwietnia 2026 r. jest uprawniony do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych warunkach. Jeśli najpierw chciałby skorzystać z ulgi na start przez całe 6 miesięcy, to od 1 maja do 31 października 2024 r. korzystałby z ulgi na start, a od 1 listopada 2024 r. do 31 października 2026 r. z preferencyjnego opłacania składek na ubezpieczenia społeczne.

Przyjmujemy założenia z poprzedniego przykładu, z tym że współpraca jest wykonywana na podstawie umowy o pracę i w ramach tej umowy wykonywane są takie same czynności jak te wchodzące w zakres podjętej działalności gospodarczej.

Przedsiębiorca od 1 maja 2024 r. obowiązany jest opłacać składki na ubezpieczenia społeczne od zadeklarowanej kwoty, nie niższej niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe.