Co do zasady, osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę jest traktowana - dla celów ZUS - jako pracownik. Podlega zatem obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu na zasadach obowiązujących osoby zatrudnione na etacie. W przypadku jednak, gdy pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, wtedy dla celów ZUS jest traktowany jako osoba współpracująca. Nie dotyczy to jednak pracownika zatrudnionego w spółce, gdy jednym z jej wspólników jest współmałżonek takiej osoby.
Za osobę współpracującą m.in. z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność (a także z przedsiębiorcami korzystającymi z ulgi na start) uważa się m.in. małżonka. Świadczy o tym treść art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanej ustawą systemową. W przepisie tym widnieje także zapis, że małżonek może być uznany za osobę współpracującą przy prowadzeniu z nim działalności, o ile spełnia dwa warunki:
1) pozostaje z przedsiębiorcą (także korzystającym z ulgi na start) we wspólnym gospodarstwie domowym i
2) współpracuje przy prowadzeniu tej działalności.
To oznacza, że o statusie osoby współpracującej - dla celów ZUS - decyduje współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej, ścisła więź rodzinna z osobą prowadzącą działalność oraz prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego.
Za każdy miesiąc kalendarzowy przedsiębiorca opłaca za osobę z nim współpracującą składki do ZUS. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla takiej osoby stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty rocznego limitu podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych. Składka w nowej wysokości obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku (art. 18 ust. 8 ustawy systemowej). W 2023 r. wysokość tej podstawy wynosi 4.161 zł.
Natomiast podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne dla współpracownika stanowi kwota odpowiadająca 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa GUS. Składka w nowej wysokości obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku kalendarzowego (w 2023 r. podstawa wymiaru składki zdrowotnej dla ww. osób wynosi 5.224,46 zł, a składka - 470,20 zł). Stanowi tak art. 81 ust. 2ya ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, zwanej ustawą zdrowotną.
Jeżeli współpracujący przy prowadzeniu działalności gospodarczej małżonek przedsiębiorcy podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, należy też naliczać i opłacać za taką osobę składki na FP i FS. Tak będzie do czasu osiągnięcia przez osobę współpracującą wieku co najmniej 55 lat w przypadku kobiety lub 60 lat w przypadku mężczyzny.
Przedsiębiorca nie opłaca za ww. osobę składki na FGŚP, jeśli współpraca przy prowadzeniu firmy odbywa się bezumownie. Składka na FGŚP jest natomiast należna, gdy współpraca odbywa się na podstawie umowy o pracę.
Zawarcie umowy o pracę z małżonkiem nie powoduje nieważności takiej umowy. Obowiązuje ona strony z konsekwencjami w zakresie prawa pracy, jednak dla celów ubezpieczeniowych strona takiej umowy, określona jako pracownik, ma status osoby współpracującej, niezależnie od podstawy zatrudnienia (patrz ramka).
Wobec tego współpraca pomiędzy małżonkami może być realizowana w ramach umowy o pracę, z tego tytułu nie powstaje jednak obowiązek ubezpieczeń w ZUS przewidziany dla pracowników, jeżeli małżonkowie pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym, a wykonywanie pracy przez małżonka ma charakter współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2016 r., sygn. akt I UK 272/15). To oznacza, że za każdy miesiąc kalendarzowy taka osoba powinna mieć naliczone składki ZUS na zasadach dotyczących osób współpracujących.
Za osobę współpracującą nie uważa się natomiast małżonka jednego ze wspólników spółki osobowej (jawnej, partnerskiej, komandytowej czy komandytowo-akcyjnej), zatrudnionego w niej na umowę o pracę. Podlega on ubezpieczeniom w ZUS jako pracownik. Małżonek osoby będącej wspólnikiem takiej spółki, zatrudniony w niej na podstawie umowy o pracę, na gruncie przepisów ustawy systemowej nie jest traktowany jako osoba współpracująca, lecz posiada status pracownika. W tym przypadku umowa o pracę została bowiem zawarta ze spółką (jako płatnikiem składek), a nie z konkretną osobą prowadzącą pozarolniczą działalność.
W efekcie spółka zgłasza małżonka wspólnika do ubezpieczeń w ZUS na druku ZUS ZUA, z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 X X, a następnie rozlicza za niego składki ZUS na zasadach dotyczących pracowników.
|
"(...) forma stosunku prawnego łączącego współpracującego z osobą prowadzącą działalność gospodarczą nie ma decydującego znaczenia dla uznania pracownika za osobę współpracującą przy wykonywaniu tej działalności, na gruncie przepisów dotyczących ubezpieczeń społecznych. Ustawodawca określił bowiem, że nawet pracownik zatrudniony w ramach umowy o pracę jest traktowany jako osoba współpracująca, o ile spełnia on przesłanki określające taką osobę. (...)". Wyrok SA w Szczecinie z dnia 21 grudnia 2021 r., sygn. akt III AUa 503/21 |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1230 ze zm.)
Ustawa z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2561 ze zm.)
| ||||||||||||
|
||||||||||||
