Jednostka mała może korzystać z uproszczeń dotyczących sprawozdawczości już w pierwszym roku prowadzenia ksiąg rachunkowych. Natomiast nie wszystkie uproszczenia w prowadzeniu ksiąg rachunkowych w obecnym stanie prawnym są dostępne dla jednostek rozpoczynających prowadzenie ksiąg.
Jednostki małe definiuje art. 3 ust. 1c i ust. 1d ustawy o rachunkowości (Dz. U. z 2023 r. poz. 120 ze zm.), z uwzględnieniem art. 3 ust. 1e tej ustawy zawierającego wykaz podmiotów, które nie mogą być jednostkami małymi.
W myśl art. 3 ust. 1c pkt 1 ustawy o rachunkowości jednostkami małymi mogą być m.in. spółki, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o rachunkowości, inne osoby prawne, jednostki, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy, oraz oddziały przedsiębiorców zagranicznych, jeżeli jednostki te w roku obrotowym, za który sporządzają sprawozdanie finansowe, oraz w roku poprzedzającym ten rok obrotowy, a w przypadku jednostek rozpoczynających działalność albo prowadzenie ksiąg rachunkowych w sposób określony ustawą - w roku obrotowym, w którym rozpoczęły działalność albo prowadzenie ksiąg rachunkowych w sposób określony ustawą, nie przekroczyły co najmniej dwóch z następujących trzech wielkości:
a) 25.500.000 zł - w przypadku sumy aktywów bilansu na koniec roku obrotowego,
b) 51.000.000 zł - w przypadku przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy,
c) 50 osób - w przypadku średniorocznego zatrudnienia w przeliczeniu na pełne etaty,
w stosunku do których organ zatwierdzający podjął decyzję w sprawie sporządzania sprawozdania finansowego z zastosowaniem uproszczeń dla jednostek małych. Te uproszczenia to:
1) sporządzanie uproszczonego bilansu według załącznika nr 5 do ustawy o rachunkowości (por. art. 46 ust. 5 pkt 5 ustawy o rachunkowości),
2) sporządzanie uproszczonego rachunku zysków i strat według załącznika nr 5 do ustawy (por. art. 47 ust. 4 pkt 5 ustawy),
3) sporządzanie informacji dodatkowej według załącznika nr 5 do ustawy (por. art. 48 ust. 4 ustawy),
4) niesporządzanie zestawienia zmian w kapitale własnym, gdy z art. 64 ust. 1 ustawy wynika, że sprawozdanie jednostki podlega obowiązkowemu badaniu przez firmę audytorską i w związku z tym na podstawie art. 45 ust. 3 ustawy musiałaby je sporządzić (por. art. 48a ust. 4 ustawy),
5) niesporządzanie rachunku przepływów pieniężnych, gdy z art. 64 ust. 1 ustawy wynika, że sprawozdanie jednostki podlega obowiązkowemu badaniu przez firmę audytorską i w związku z tym na podstawie art. 45 ust. 3 ustawy musiałaby go sporządzić (por. art. 48b ust. 5 ustawy) lub
6) niesporządzanie sprawozdania z działalności, pod warunkiem że w informacji dodatkowej zostaną przedstawione dane dotyczące nabycia udziałów własnych, o których mowa w art. 49 ust. 2 pkt 5 ustawy (por. art. 49 ust. 5 ustawy).
Sprawdzenia, czy limity wskazane w art. 3 ust. 1c pkt 1 ustawy o rachunkowości nie zostały przekroczone, można dokonać dopiero po zakończeniu roku obrotowego. Jest to wystarczający moment na dokonanie wyboru uproszczeń dotyczących sprawozdawczości - organ zatwierdzający sprawozdanie ma czas na podjęcie decyzji w tej sprawie do momentu faktycznego sporządzenia sprawozdania finansowego, nie później niż w ustawowym terminie na jego sporządzenie.
Zatem jednostki rozpoczynające działalność albo prowadzenie ksiąg rachunkowych mogą stosować uproszczenia w sprawozdawczości - po spełnieniu warunków z art. 3 ust. 1c pkt 1 ustawy o rachunkowości - już w pierwszym roku działalności czy prowadzenia ksiąg rachunkowych.
Uproszczenia w sprawozdawczości będą miały znaczenie dopiero przy sporządzaniu sprawozdania finansowego, zazwyczaj na koniec roku obrotowego. Natomiast ustawa o rachunkowości przewiduje także pewne uproszczenia dedykowane jednostkom małym, które można stosować w trakcie roku. Są to:
1) możliwość rezygnacji z zachowania zasady ostrożności przy wycenie poszczególnych składników aktywów i pasywów w zakresie tworzenia odpisów aktualizujących wartość aktywów oraz rezerw na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń - z wyłączeniem spółek kapitałowych, spółek komandytowo-akcyjnych i spółek jawnych lub komandytowych, których wszystkimi wspólnikami ponoszącymi nieograniczoną odpowiedzialność są spółki kapitałowe, spółki komandytowo-akcyjne lub spółki z innych państw o podobnej do tych spółek formie prawnej (por. art. 7 ust. 2b i ust. 2c ustawy o rachunkowości),
2) możliwość naliczania odpisów amortyzacyjnych dla celów bilansowych według zasad podatkowych, z wyłączeniem spółek wymienionych w pkt 1 (por. art. 32 ust. 7 i ust. 8 ustawy),
3) odstąpienie od tworzenia biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów dotyczących przyszłych świadczeń na rzecz pracowników, w tym świadczeń emerytalnych, z wyłączeniem spółek wymienionych w pkt 1 (por. art. 39 ust. 6 i ust. 7 ustawy).
W pierwszym roku działalności lub prowadzenia ksiąg rachunkowych można warunkowo przyjąć, że jednostka osiągnie parametry nieprzekraczające limitów wskazanych w art. 3 ust. 1c pkt 1 ustawy o rachunkowości i zastosować uproszczenia dla jednostek małych już w trakcie roku. Te uproszczenia może wpisać do polityki jednostki kierownik jednostki. Jednak gdyby na koniec roku okazało się, że status jednostki małej nie może zostać przyjęty, to należałoby dokonać stosownych korekt odwracających przyjęte pierwotnie uproszczenia.
Jednostki, które nie mogą skorzystać z uproszczeń na mocy wymienionych przepisów, moim zdaniem mogą je przyjąć na podstawie ogólnej zasady istotności, o której mowa w art. 4 ust. 4 i ust. 4a oraz art. 8 ust. 1 ustawy o rachunkowości.
Istnieją także uproszczenia w ustawie o rachunkowości dla jednostek spełniających kryteria określone wartościowo podobnie jak dla jednostek małych. Dotyczą one jednostek, które za poprzedni rok obrotowy nie przekroczyły co najmniej dwóch z następujących trzech wielkości:
a) 25.500.000 zł - w przypadku sumy aktywów bilansu na koniec roku obrotowego,
b) 51.000.000 zł - w przypadku przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy,
c) 50 osób - w przypadku średniorocznego zatrudnienia w przeliczeniu na pełne etaty.
Mogą one:
1) dokonywać kwalifikacji umów leasingu według zasad określonych w przepisach podatkowych (por. art. 3 ust. 6 ustawy o rachunkowości),
2) uwzględniać koszty stałe przy obliczaniu kosztu wytworzenia produktu, niezależnie od poziomu wykorzystania zdolności produkcyjnych (por. art. 28 ust. 4a ustawy),
3) wyceniać instrumenty finansowe według przepisów ustawy o rachunkowości, zamiast przepisów rozporządzenia o instrumentach finansowych (por. art. 28b ustawy),
4) odstąpić od ustalania aktywów i rezerw z tytułu odroczonego podatku dochodowego (por. art. 37 ust. 10 i ust. 11 ustawy).
Przepisy te są sformułowane w ten sposób, że nie obejmują podmiotów rozpoczynających działalność. Powstała wątpliwość, czy można je zastosować, gdy jednostka prowadziła wcześniej działalność, ale nierozliczaną na podstawie ksiąg rachunkowych, a np. podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Z odpowiedzi Ministerstwa Finansów z dnia 29 grudnia 2021 r. przesłanej do naszego Wydawnictwa wynika jednak, że przywołane regulacje nie mają zastosowania do jednostek rozpoczynających prowadzenie ksiąg rachunkowych, co oznacza, że do skorzystania z nich konieczne jest prowadzenie w poprzednim roku obrotowym ksiąg rachunkowych zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości.
Jednak znów, gdyby w jednostce przedmiotowe zdarzenia były nieistotne, mogłaby ona moim zdaniem skorzystać z uproszczeń na podstawie ogólnej zasady istotności, o której mowa w art. 4 ust. 4 i ust. 4a oraz art. 8 ust. 1 ustawy o rachunkowości.
Trzeba pamiętać, że trwają prace nad nowelizacją ustawy o rachunkowości, w wyniku których prawdopodobnie zajdą pewne zmiany w definicji jednostek małych, w tym zwiększenie kwot limitów, jak też w sposobie uzyskiwania przez nie uproszczeń (patrz ramka). Z projektu ustawy nowelizującej wynika, że zmiany te mają mieć zastosowanie po raz pierwszy do sprawozdań sporządzonych za rok obrotowy rozpoczynający się po 31 grudnia 2023 r., czyli w przypadku jednostek, których rok obrotowy jest równy kalendarzowemu - już do sprawozdań za 2024 r. Projekt ustawy nie został jeszcze przekazany do Sejmu, jednak jeśli po przejściu całego procesu legislacyjnego wejdzie w życie w obecnym kształcie, ułatwione będą zasady nabywania uproszczeń dla jednostek małych, w tym w pierwszym roku prowadzenia ksiąg rachunkowych.
|
Przepisy dotyczące jednostek małych po nowelizacji ustawy o rachunkowości Na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji (legislacja.gov.pl) pod numerem UC14 zamieszczono projekt nowelizacji ustawy o rachunkowości z dnia 17 kwietnia 2024 r., w którym zakłada się m.in. modyfikację definicji jednostki małej. Ma nią być jednostka niebędąca jednostką mikro (kryteria dla tej jednostki również będą zmienione), która w roku obrotowym, za który sporządza sprawozdanie finansowe, oraz w roku poprzedzającym ten rok obrotowy, a w przypadku jednostki rozpoczynającej działalność albo prowadzenie ksiąg rachunkowych w sposób określony ustawą - w roku obrotowym, w którym rozpoczęła działalność albo prowadzenie ksiąg rachunkowych w sposób określony ustawą, nie przekroczyła co najmniej dwóch z następujących trzech wielkości:
przy czym jednostka straci status jednostki małej, jeżeli w roku obrotowym, za który sporządza sprawozdanie finansowe, oraz w roku poprzedzającym ten rok obrotowy przekroczy co najmniej dwie z tych trzech wielkości. Samo spełnienie powyższych kryteriów progowych sprawi, że jednostka będzie jednostką małą, z zastrzeżeniem art. 3 ust. 1e ustawy o rachunkowości, zawierającego wyłączenia podmiotowe. Jednostka taka będzie mogła:
Uproszczenia te będzie mógł przyjąć kierownik jednostki poprzez zapisanie ich w polityce rachunkowości jednostki. Natomiast żeby skorzystać z uproszczeń w sprawozdawczości, tj. sporządzić sprawozdanie finansowe według załącznika nr 5 (dla jednostek małych) oraz odpowiednio uproszczone sprawozdanie z działalności, niezbędne będzie podjęcie przez organ zatwierdzający decyzji o sporządzeniu sprawozdania z zastosowaniem tych uproszczeń. Przy czym jednostka mała ma zostać ustawowo zwolniona ze sporządzania zestawienia zmian w kapitale (funduszu) własnym oraz rachunku przepływów pieniężnych, więc w tej sprawie organ zatwierdzający sprawozdanie nie będzie podejmował decyzji. Według projektu nowelizacji ustawy o rachunkowości z dnia 17 kwietnia 2024 r. nowelizacja wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Zmienione przepisy dotyczące nowej definicji jednostki małej i stosowanych przez nią uproszczeń będą mieć zastosowanie po raz pierwszy do sprawozdań sporządzonych za rok obrotowy rozpoczynający się po dniu 31 grudnia 2023 r. |
| ||||||||||||
|
||||||||||||
