Ekwiwalent za używanie własnej odzieży oraz pranie

Pracownicy chcieliby wykonywać pracę we własnym obuwiu i odzieży roboczej. Czy pracodawca może na to zezwolić? Czy można pracownikom wypłacać ekwiwalent za pranie odzieży częściowo w formie pieniężnej (za wodę i prąd), a częściowo w naturze (wydawać detergent do prania)?

W niektórych przypadkach, wskazanych w przepisach, dopuszczenie pracownika we własnej odzieży roboczej będzie możliwe. Jeżeli natomiast chodzi o ekwiwalent za pranie odzieży, to treść przepisu art. 237⁹ § 3 K.p. przesądza o jego charakterze wskazując, że jest to ekwiwalent pieniężny, co wyklucza dopuszczalność innej formy rekompensowania.

Obowiązek nieodpłatnego dostarczania pracownikom odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania określone w Polskich Normach powstaje w sytuacji gdy:

• odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
   
• konieczne jest to ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.

Dostarczone pracownikom odzież i obuwie są własnością pracodawcy. To on ustala ich rodzaj oraz przewidywane okresy użytkowania. Może też wskazać stanowiska, na których zostanie dopuszczone używanie przez pracowników, za ich zgodą, własnej odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, przy czym na pracodawcy spoczywa wtedy obowiązek wypłacenia ekwiwalentu pieniężnego w wysokości uwzględniającej ich aktualne ceny. Nie jest przy tym możliwe stosowanie przez pracowników własnej odzieży, jeżeli na stanowisku są wykonywane prace związane z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodujące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi (art. 237⁷ K.p.).

W zakładzie pracy zajmującym się produkcją wieszaków ubraniowych jest kilka stanowisk, w tym: przy wtryskarce, polegające na kontroli jakości. Pracodawca na stanowiskach, dla których wymagają tego przepisy bhp, musi dostarczyć pracownikom odzież i obuwie robocze, względnie za zgodą pracowników ustalić stanowiska, na których będą wykorzystywali własną odzież/obuwie. Dokonując przeglądu tych stanowisk pracodawca stwierdził, że:

• pracownicy wykonujący pracę kontrolerów jakości mogą korzystać z własnej odzieży i obuwia, spełniających wymagania polskich norm (gdyż nie obsługują maszyn, a ich praca nie powoduje intensywnego brudzenia się),
   
• dla pracowników na stanowiskach z wtryskarkami musi dostarczyć odzież i obuwie robocze.

Odzież i obuwie robocze, które w wyniku stosowania w procesie pracy mogłyby ulec skażeniu środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi, pracodawca jest obowiązany przechowywać wyłącznie w miejscu przez niego wyznaczonym. Dodatkowo ma on także obowiązek ich prania, konserwacji, odpylania i odkażania, a powierzenie tych czynności pracownikom jest niedopuszczalne. Gdy w trakcie pracy odzież i obuwie nie są narażone na skażenia, a jedynie na zabrudzenia i jednocześnie pracodawca nie może zapewnić ich prania, czynności te mogą być wykonywane przez pracownika. Warunkiem jest wypłacenie stosownego ekwiwalentu pieniężnego w wysokości kosztów poniesionych przez pracownika.

W razie korzystania przez pracowników z własnej odzieży i obuwia oraz dopuszczenia możliwości ich prania we własnym zakresie, pracodawca ma obowiązek zrekompensować poniesione w ten sposób przez pracowników koszty poprzez wypłatę ekwiwalentu pieniężnego (art. 237⁹ § 3 K.p.). Zapis ten przesądza o charakterze tego świadczenia i wyklucza zwrot wydatków w naturze.

Kodeks pracy nie podaje algorytmu obliczenia ekwiwalentu, niemniej wskazówką jest jego charakter. Skoro świadczenie to jest nazwane ekwiwalentem, to powinno być równoważne, kosztom zakupu takiej odzieży lub kosztom jej prania. Ekwiwalent za pranie powinien, co do zasady, stanowić iloczyn ilości prań w danym miesiącu oraz sumy kosztów zużycia podczas prania prądu, wody, detergentów powiększony o koszty pracy.

Pracodawca z poprzedniego przykładu dokonał następującej kalkulacji wysokości ekwiwalentu pieniężnego wypłacanego pracownikom:

Koszt jednego prania wyniósł 2,21 zł (0,55 zł + 0,81 zł + 0,75 zł + 0,10 zł). Pracodawca przewidział 8 prań w miesiącu, co daje koszt 17,68 zł miesięcznie. Do tej kwoty doliczył koszt pracy, ustalając łącznie 25 zł ekwiwalentu.