Kiedy urzędnik skarbowy może wystawić mandat karny?

Urzędnicy mogą wystawiać mandaty karne za uchybienia w wypełnianiu obowiązków podatkowych klasyfikowane jako wykroczenia skarbowe. Warunkiem zastosowania tego trybu jest wyrażenie zgody przez sprawcę. Grzywna nałożona mandatem karnym zależy od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w czasie popełnienia czynu zabronionego. Obecnie może być ona wymierzona w wysokości do 18.000 zł. W 2024 r. będzie mogła wynieść ponad 21.000 zł.

Kara za wykroczenie

Mandaty karne wystawiają upoważnieni pracownicy urzędów skarbowych oraz upoważnieni pracownicy i funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej. W ten sposób mogą być karani sprawcy wykroczeń skarbowych.

Wykroczeniem skarbowym jest czyn zabroniony, w wyniku którego kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej (m.in. podatku) nie przekracza 5-krotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w czasie jego popełnienia (obecnie 18.000 zł). Przykładami takich uchybień są oszustwa podatkowe, niewpłacenie przez płatnika pobranego podatku czy wyłudzenie zwrotu VAT. Wykroczeniami skarbowymi są także inne uchybienia - nieskutkujące zaniżeniem lub narażeniem na uszczuplenie należności publicznoprawnej - jeżeli tak stanowi Kodeks karny skarbowy. Są to przypadki wprost wskazane jako wykroczenia skarbowe, np. niezłożenie organowi podatkowemu deklaracji w terminie, a także delikty, np. nierzetelne prowadzenie księgi podatkowej, które mogą być uznane za wykroczenie skarbowe ze względu na mniejszą wagę. Wypadek mniejszej wagi to czyn zabroniony jako wykroczenie skarbowe, który - ze względu na szczególne okoliczności przedmiotowe i podmiotowe danej sprawy - charakteryzuje się niskim stopniem szkodliwości społecznej. Ponadto sposób popełnienia czynu nie wskazuje na rażące lekceważenie przez sprawcę porządku finansowoprawnego lub reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach, albo sprawca dopuszcza się uchybienia z pobudek zasługujących na uwzględnienie.

Karą za wykroczenie skarbowe jest grzywna. Jeżeli jest wymierzana mandatem karnym, nie może przekraczać 5-krotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę (obowiązującego w czasie popełnienia czynu zabronionego). Wysokość grzywny w konkretnym przypadku zależy od wielu czynników. Kara powinna być adekwatna do wagi popełnionego uchybienia. Musi uwzględniać stopień społecznej szkodliwości czynu, sposób i okoliczności jego popełnienia, wysokość uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej. Przy wymiarze grzywny bierze się pod uwagę również sytuację życiową sprawcy: stosunki rodzinne, stan majątkowy, dochody, możliwości zarobkowania itp.

Niezbędne wymogi

Zastosowanie trybu mandatowego uzależnione jest od spełnienia kilku warunków.

Osoba sprawcy i okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego nie mogą budzić wątpliwości. Nie zachodzi ponadto potrzeba nałożenia surowszej kary niż grzywna we wspomnianym wymiarze (tj. do 5-krotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę). Trzeba również pamiętać o negatywnych przesłankach. Postępowania mandatowego nie stosuje się w przypadkach wskazanych w art. 137 § 2 Kodeksu karnego skarbowego. Po pierwsze, jeśli w związku z wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, chyba że do chwili przyjęcia mandatu karnego cała wymagalna kwota została uregulowana. Po drugie, gdy za wykroczenie skarbowe należałoby orzec przepadek przedmiotów. Po trzecie, gdy zachodzi zbieg przepisów, a czyn sprawcy wykroczenia skarbowego wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa skarbowego.

Warunkiem ukarania sprawcy w trybie mandatowym jest jego zgoda na przyjęcie mandatu karnego (co poświadcza poprzez złożenie podpisu na blankiecie). Jeżeli odmówi, sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych, co w praktyce oznacza najczęściej skierowanie sprawy do sądu. Sąd ma prawo orzec za wykroczenie skarbowe znacznie wyższą grzywnę, niż jest to dopuszczalne w trybie mandatowym, bo w wymiarze od 1/10 do 20-krotnej wysokości minimalnej pensji (obecnie od 360 zł do 72.000 zł). Upoważniony urzędnik lub funkcjonariusz, nakładając karę grzywny w drodze mandatu karnego, ma obowiązek pouczyć sprawcę o warunkach dopuszczalności postępowania mandatowego, a zwłaszcza o skutkach prawnych braku zgody na przyjęcie mandatu karnego.

Uchylenie mandatu

Sprawcy wykroczeń skarbowych otrzymują w większości przypadków mandat karny kredytowany. Grzywnę nim nałożoną należy uiścić w ciągu 7 dni od daty jego przyjęcia. Mandat gotówkowy wystawia się jedynie osobom czasowo przebywającym w Polsce lub niemającym stałego miejsca zamieszkania albo pobytu. Może go dostać również ten, kto stale przebywa w Polsce, ale czasowo opuszcza jej terytorium.

Grzywna nałożona mandatem kredytowanym, nieuiszczona w wyznaczonym terminie może być dochodzona w drodze egzekucji administracyjnej.

Mandat karny gotówkowy staje się prawomocny w momencie uiszczenia grzywny podmiotowi, który ją nałożył, natomiast mandat kredytowany - z chwilą pokwitowania jego odbioru przez ukaranego. Uchylenie prawomocnego mandatu karnego jest dopuszczalne tylko w wyjątkowych sytuacjach. Wymienia się je w art. 140 Kodeksu karnego skarbowego. Po pierwsze, mandat karny podlega niezwłocznemu uchyleniu, jeżeli karę grzywny nałożono za czyn niebędący czynem zabronionym jako wykroczenie skarbowe albo na osobę, która nie podpisała mandatu karnego lub która nie ponosi odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe. Po drugie, jeżeli grzywna została wymierzona w sytuacji, gdy zastosowanie trybu mandatowego jest niedopuszczalne, ponieważ zachodzi zbieg przepisów, a ten sam czyn sprawcy wykroczenia skarbowego wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa skarbowego, lub za wykroczenie skarbowe należałoby orzec przepadek przedmiotów. Po trzecie, mandat karny podlega uchyleniu w razie wymierzenia grzywny w wysokości przekraczającej dopuszczalną wysokość, z tym że uchylenie dotyczy tylko części przewyższającej dozwolony limit.

Uprawnionym do uchylenia mandatu karnego jest sąd, na którego obszarze działania została nałożona kara grzywny. Uchylenie następuje z urzędu albo na wniosek ukaranego, jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego. Wniosek musi być złożony nie później niż w terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu. Sąd, uchylając mandat karny, nakazuje podmiotowi, na rachunek którego pobrano grzywnę, niezwłoczny zwrot uiszczonej kwoty. Zwrot nie nastąpi jednak, jeżeli czyn zarzucany sprawcy wyczerpuje znamiona przestępstwa skarbowego, przestępstwa lub wykroczenia. W takim wypadku uiszczoną kwotę zatrzymuje się do zakończenia postępowania jako zabezpieczenie majątkowe grożących kar, środków karnych lub innych środków oraz kosztów postępowania. Po uchyleniu mandatu karnego sprawa jest rozpoznawana na zasadach ogólnych.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 10.09.1999 r. - Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2023 r. poz. 654 ze zm.)