Jak podważyć zablokowanie konta w ramach STIR?

KAS ma prawo blokować rachunki bankowe podmiotów podejrzewanych o wyłudzenia skarbowe. Dostęp do środków zgromadzonych na koncie można stracić na okres do 72 godzin, z opcją przedłużenia blokady na czas nie dłuższy niż 3 miesiące. Postanowienie o przedłużeniu blokady można zakwestionować. Przysługuje na nie zażalenie i skarga do sądu administracyjnego.

Trend wzrostowy

Blokadę rachunku bankowego zarządza się wtedy, gdy jest to konieczne, aby przeciwdziałać wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych. Rozwiązanie to wprowadzono głównie z myślą o przerywaniu karuzel VAT oraz zapobieganiu dokonywania nienależnych zwrotów VAT.

Blokady dokonuje się przede wszystkim w oparciu o wynik analizy systemu STIR przetwarzającego dane przekazywane przez banki i SKOK-i. Analizie podlegają informacje o transakcjach na kontach tzw. podmiotów kwalifikowanych, tj. osób fizycznych wykonujących działalność gospodarczą, osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, ale posiadających zdolność prawną. Monitorowane są ich bankowe rachunki rozliczeniowe, lokaty terminowe, konta prowadzone dla celów działalności gospodarczej w SKOK oraz rachunki VAT.

Możliwość stosowania blokady istnieje od 30 kwietnia 2018 r. Może ją zarządzić Szef KAS oraz - od 2019 r. - wybrani Naczelnicy Urzędów Celno-Skarbowych (we Wrocławiu, Łodzi, Poznaniu, Białymstoku i Warszawie). Liczba blokad rachunków bankowych z roku na rok rośnie. W 2019 r. blokada objęła 69,7 mln zł zgromadzonych na 566 rachunkach bankowych 120 podmiotów. W 2020 r. zablokowano ponad 1.000 kont, należących do 196 podmiotów, na łączną kwotę 96,2 mln zł (patrz tabela). Najwięcej blokad zastosowano w ubiegłym roku wobec podmiotów działających w e-handlu, usługach transportowych, branży wyrobów tekstylnych oraz paliwowej. Na celowniku służb skarbowych znalazły się również firmy prowadzące działalność pocztową i kurierską oraz agencje pracy tymczasowej.

Przesłanki blokady

Blokada stosowana jest na okres nie dłuższy niż 72 godziny, ale może być przedłużona na oznaczony czas, nie dłuższy niż 3 miesiące.

Krótka blokada rachunku zarządzana jest wtedy, gdy zebrane informacje wskazują na wykorzystywanie działalności sektora finansowego do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi lub do czynności zmierzających do wyłudzenia skarbowego, a blokada jest konieczna, aby temu przeciwdziałać. Stanowi tak art. 119zv § 1 Ordynacji podatkowej. Zadaniem blokady jest natychmiastowe przerwanie podejrzanego transferu pieniędzy. Wyłudzenie skarbowe lub czynności zmierzające do niego nie muszą występować bezpośrednio w podmiocie kwalifikowanym. Oszustwa podatkowego może dopuszczać się inny podmiot, ale jeżeli podmiot kwalifikowany wykorzystuje - nawet nieświadomie - działalność banków do celów związanych z tym oszustwem, blokada jego konta może okazać się konieczna, aby przeciwdziałać wyłudzeniom skarbowym dokonywanym przez inny podmiot (por. wyrok NSA z dnia 3 marca 2021 r., sygn. akt I FSK 1315/20).

Powodem przedłużenia blokady jest istnienie uzasadnionej obawy, że podmiot kwalifikowany nie wykona istniejącego lub mającego powstać zobowiązania podatkowego lub zobowiązania z tytułu odpowiedzialności podatkowej osób trzecich, przekraczających równowartość 10.000 euro. Przeliczenia na złote dokonuje się według średniego kursu euro ogłaszanego przez NBP w ostatnim dniu roboczym roku poprzedzającego rok, w którym wydano postanowienie o przedłużeniu blokady. Wskazuje na to art. 119zw § 1 Ordynacji podatkowej. W sprawie przedłużenia blokady nie przeprowadza się postępowania dowodowego w takim zakresie jak w procedurze wymiarowej. Organ ocenia okoliczności związane z kwestionowanymi transakcjami pod kątem istnienia obawy niewykonania zobowiązania podatkowego, a analizy dokonuje przy uwzględnieniu materiału dowodowego zebranego w toku kontroli podatkowych, postępowań podatkowych lub czynności sprawdzających oraz wynikających z deklaracji podatkowych i plików JPK_VAT (por. wyrok NSA z dnia 8 kwietnia 2021 r., sygn. akt I FSK 258/21).

Środki zaskarżenia

Podmioty, których konta zostały zablokowane, mają niewielkie szanse na zmianę tego stanu rzeczy. Krótka blokada ma formę żądania przekazanego przez Szefa KAS lub Naczelnika Urzędu Celno-Skarbowego do banku czy SKOK-u. Nie przysługuje na nią samoistny środek zaskarżenia. Przedłużenie blokady wymaga wydania postanowienia. Można złożyć na nie zażalenie - do Szefa KAS (w przypadku wydanego przez niego postanowienia) lub do właściwego Dyrektora Izby Administracji Skarbowej (w razie przedłużenia blokady przez Naczelnika Urzędu Celno-Skarbowego). W ubiegłym roku wniesiono 68 zażaleń do Szefa KAS i 10 do Dyrektorów Izb Administracji Skarbowej, z których uchylono 3 (a dwie sprawy były w toku na 31 grudnia 2020 r.). Po wyczerpaniu trybu zażaleniowego postanowienie można zaskarżyć do sądu administracyjnego. Organ przekazuje sądowi akta sprawy i odpowiedź na skargę w ciągu 7 dni od otrzymania skargi. Termin rozpatrzenia skargi wynosi 30 dni.

W najnowszym orzecznictwie sądów administracyjnych dopuszcza się możliwość zakwestionowania w zażaleniu lub skardze na postanowienie o przedłużeniu blokady rachunku bankowego także przyczyn jej zastosowania (tj. dokonania krótkiej blokady). Negowany jest pogląd, że przedmiotem sporu mogą być wyłącznie przesłanki przedłużenia blokady, czyli istnienie ryzyka niewykonania przez podmiot zobowiązania podatkowego przekraczającego równowartość 10.000 euro. Obie blokady, tj. krótka (na 72 godziny) i długa (przedłużona na maksymalnie 3 miesiące), są ze sobą powiązane. Organ, rozpatrując zażalenie na postanowienie o przedłużeniu blokady rachunku bankowego, nie powinien więc uchylać się od oceny okoliczności, które odnoszą się do samej możliwości zastosowania blokady. W przeciwnym razie doszłoby do naruszenia zasady dwuinstancyjności postępowania. Każdemu przysługuje konstytucyjne prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Ograniczenie kontroli jedynie do postanowienia o przedłużeniu blokady konta, w sytuacji braku możliwości zainicjowania przez podmiot instancyjnej kontroli rozstrzygnięcia dotyczącego zastosowania blokady na okres do 72 godzin, narusza Konstytucję RP (por. wyrok NSA z dnia 27 kwietnia 2020 r., sygn. akt I FSK 491/20).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2020 r. poz. 1325 ze zm.)