Metodą na szybkie i polubowne zakończenie sporu pomiędzy przedsiębiorcami jest zawarcie ugody: sądowej lub pozasądowej. Wzajemne ustępstwa dają szansę uniknięcia niepotrzebnych wydatków i zachowania dobrych relacji z kontrahentem. Korzyści gospodarcze nie zawsze jednak idą w parze z podatkowymi.
Zgodnie z treścią art. 917 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 ze zm.), przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać. Ugoda jest zatem umową zawartą między stronami, która jednak nie ma charakteru samoistnego. Jej podstawę stanowi zawsze pierwotny stosunek prawny łączący strony, na bazie którego dochodzi do wzajemnych ustępstw.
Na gruncie podatku dochodowego ugoda sama w sobie nie kreuje przychodów ani kosztów uzyskania przychodów. Liczy się cel, w jakim porozumienie jest zawierane, charakter wzajemnych ustępstw oraz warunki towarzyszące umowie.
Bardzo często treścią ugody jest całkowite lub częściowe umorzenie długu co najmniej jednej ze stron. Umorzenie, zwane na gruncie prawa cywilnego zwolnieniem z długu, zostało uregulowane w art. 508 K.c. Przepis ten stanowi, że zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje. Efektem umorzenia jest wygaśnięcie zobowiązania w części lub całości. Powoduje to powstanie w majątku wierzyciela wymiernej straty, a po stronie dłużnika przysporzenia majątkowego.
Zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 6 ustawy o pdof (Dz. U. z 2024 r. poz. 226 ze zm.) oraz art. 12 ust. 1 pkt 3 lit. a) ustawy o pdop (Dz. U. z 2023 r. poz. 2805 ze zm.), przychodem z działalności gospodarczej jest również wartość umorzonych lub przedawnionych zobowiązań, w tym z tytułu zaciągniętych kredytów/pożyczek (z wyjątkiem umorzonych pożyczek z Funduszu Pracy). Umorzone zobowiązania stają się przychodem w dacie zawarcia ugody.
Jednocześnie, w myśl art. 23 ust. 1 pkt 41 ustawy o pdof oraz art. 16 ust. 1 pkt 44 ustawy o pdop, za koszty uzyskania przychodów nie uważa się umorzonych wierzytelności, z wyjątkiem wierzytelności lub jej części, które uprzednio zostały zarachowane jako przychody należne - do wysokości zarachowanej jako przychód należny. Cytowane przepisy zakazują więc obciążania kosztów podatkowych wartością umorzonych wierzytelności. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy umarzana wierzytelność została uprzednio zarachowana jako przychód należny.
Na temat konieczności uznania za przychód wartości zobowiązań umorzonych w wyniku zawartej ugody wypowiedział się pozytywnie Dyrektor KIS w interpretacji indywidualnej z dnia 4 września 2023 r., nr 0111-KDWB.4010.10.2023.1.APA, odrzucając twierdzenie podatnika, że ugoda jedynie zmodyfikowała pierwotne prawa i obowiązki stron.
Kontrakty w obrocie profesjonalnym są rutynowo zabezpieczane karami umownymi, czyli klauzulami przewidującymi naprawienie szkody wynikającej z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy poprzez zapłatę ustalonej z góry sumy pieniężnej. Kary umowne mają swój wymiar podatkowy - dla otrzymującego stanowią przychód, u wypłacającego mogą stanowić koszty podatkowe, z zastrzeżeniem wyjątków określonych w art. 23 ust. 1 pkt 19 ustawy o pdof oraz art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o pdop.
Kary umowne są z zasady świadczeniami o charakterze abstrakcyjnym, oderwanym od rozmiaru powstałej szkody, a zatem w konkretnych przypadkach znacząco zawyżonymi. Nie dziwi zatem chęć ograniczenia ich wymiaru. Skutki podatkowe zawartej w tym zakresie ugody mogą być różne, w zależności od treści porozumienia między kontrahentami.
W sprawie, która znalazła odzwierciedlenie w interpretacji indywidualnej z dnia 25 kwietnia 2023 r., nr 0111-KDIB1-1.4010.101.2023.2.AND, wysokość kar umownych była sporna, a samo świadczenie dochodzone już na drodze sądowej. Strony doszły jednak do porozumienia, godząc się, aby ostateczny wymiar kar wynosił połowę wartości pierwotnie żądanej kwoty. Dyrektor KIS podzielił zdanie podatnika, że w takim stanie rzeczy zredukowana kwota świadczenia nie będzie stanowiła przychodu podatkowego po stronie zobowiązanego do jej uiszczenia, gdyż ugoda nie zawiera postanowień o umorzeniu zobowiązania. Odmienne zdanie fiskus zaprezentował w przywołanej już interpretacji z dnia 4 września 2023 r. Przedmiotem analizy była sytuacja, w której kary umowne wraz z odsetkami zostały naliczone, mimo wątpliwości co do ich wysokości. Następnie strony zawarły ugodę, w której znalazł się zapis mówiący o zrzeczeniu się przez jedną ze stron wszelkich roszczeń z tytułu kar umownych. Dyrektor KIS uznał, że w ten sposób druga strona została zwolniona z długu już wymagalnego, a więc powinna rozpoznać przychód z tego tytułu.
Do ugody dochodzi często w sytuacji, gdy obowiązująca umowa (zwykle długoterminowa), na skutek okoliczności nieprzewidzianych w momencie jej zawierania, zaczyna przynosić straty jednej ze stron. W takim przypadku strona, która chce się uwolnić od niekorzystnego kontraktu, wypłaca drugiej stronie rodzaj rekompensaty/odszkodowania z tytułu przedwczesnego rozwiązania umowy.
Postępowanie takie jest w pełni racjonalne i gospodarczo uzasadnione, gdyż w ten sposób nie tylko zmniejsza się rozmiar straty ekonomicznej, ale również nie generują się koszty sporu sądowego.
Fiskus odmawia jednak takim rekompensatom możliwości rozliczenia w rachunku podatkowym, uznając, że działania zmierzające do ograniczenia straty, poprzez wypłatę ustalonej kwoty w celu uniknięcia roszczeń o wyższej wysokości nie spełniają przesłanek określonych w art. 22 ust. 1 ustawy o pdof oraz art. 15 ust. 1 ustawy o pdop.
Co więcej, Dyrektor KIS w interpretacji indywidualnej z dnia 6 maja 2024 r., nr 0111-KDIB1-1.4010.135.2024.1.AW, kwestionuje racjonalność działań podatnika, który stara się nie dopuścić do sporu sądowego z kontrahentem, uzasadniając, że nie wiadomo, której ze stron sąd przyznałby rację.
| ||||||||||||
|
||||||||||||
