Wpływ ugody przy kredycie frankowym na pdof

Osoby, które jako kredytobiorcy latami spłacały hipoteczne tzw. kredyty frankowe, czyli kredyty denominowane lub indeksowane kursem franka szwajcarskiego, coraz częściej decydują się na pozywanie banków za stosowanie niedozwolonych postanowień w umowach kredytowych (klauzule abuzywne), które były przyczyną wysokich kosztów ich obsługi. Sprawy sądowe w zdecydowanej większości wygrywają. Ci, którzy z różnych względów nie decydują się na spór sądowy, chętnie natomiast korzystają z inicjatywy banku proponującego polubowne załatwienie sprawy w wyniku zawarcia ugody. Nie zawsze porozumienie z bankiem jest jednak neutralne podatkowo.

Przychód z umorzenia

Gdy osoba fizyczna zawiera z bankiem umowę kredytową, to zarówno udzielenie kredytu, jak i ponoszenie wydatków na jego spłatę pozostaje dla każdej ze stron neutralne podatkowo. Jeżeli jednak dochodzi do umorzenia kredytu, to kredytobiorca uzyskuje realne przysporzenie majątkowe skutkujące na gruncie pdof powstaniem przychodu w wartości uzyskanego umorzenia. Jest on klasyfikowany na potrzeby tego podatku jako przychód z innych źródeł (art. 20 ust. 1 ustawy o pdof - Dz. U. z 2024 r. poz. 226 ze zm.) i generalnie opodatkowany według skali podatkowej. Stąd zasadniczo kredytobiorca zobowiązany jest do jego rozliczenia w PIT składanym za rok podatkowy, w którym doszło do umorzenia. W określonych sytuacjach kredytobiorca może jednak skorzystać w stosunku do umorzenia z zaniechania poboru podatku.

Warunki do zaniechania poboru podatku

Zaniechanie poboru podatku stanowi wsparcie dla kredytobiorców zawierających ugody dotyczące hipotecznych kredytów frankowych. Zostało ono uregulowane w rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie zaniechania poboru podatku dochodowego od niektórych dochodów (przychodów) związanych z kredytem hipotecznym udzielonym na cele mieszkaniowe (Dz. U. z 2024 r. poz. 102 ze zm.). W wyniku wprowadzenia tego rozwiązania oraz kolejnych dwóch przedłużeń terminu stosowania zawartych w nim uregulowań, zaniechanie poboru podatku dotyczy kwot wierzytelności z tytułu kredytu frankowego umorzonego przez bank na mocy ugody zawartej w latach 2022-2026. Aby rozwiązanie to zastosować, niezbędne jest spełnienie warunków zdefiniowanych w rozporządzeniu. W pierwszej kolejności oznacza to, że przedmiotem umorzenia muszą być wierzytelności z tytułu kredytu mieszkaniowego, który został:

1) udzielony przed dniem 15 stycznia 2015 r. przez podmiot, którego działalność podlega nadzorowi państwowego organu nadzoru nad rynkiem finansowym, uprawniony do udzielania kredytów na podstawie odrębnych ustaw regulujących zasady funkcjonowania takich podmiotów, oraz

2) zabezpieczony w postaci hipoteki ustanowionej na nieruchomości lub udziale w nieruchomości lub prawie wieczystego użytkowania gruntu lub udziale w takim prawie, lub spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego lub udziale w takim prawie, lub prawie do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub udziale w takim prawie, oraz

3) zaciągnięty na wydatki, o których mowa w art. 21 ust. 25 pkt 1 ustawy o pdof, do których należą m.in. wydatki na:

a) nabycie budynku mieszkalnego, jego części lub udziału w takim budynku, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub udziału w takim lokalu, a także na nabycie gruntu lub udziału w gruncie albo prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie, związanych z tym budynkiem lub lokalem,

b) nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub udziału w takim prawie,

c) budowę, rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub remont własnego budynku mieszkalnego, jego części lub własnego lokalu mieszkalnego,

d) rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub adaptację na cele mieszkalne własnego budynku niemieszkalnego/lokalu niemieszkalnego/pomieszczenia niemieszkalnego.

Ponadto omawiane zaniechanie jest możliwe tylko wówczas, gdy kredytobiorca nie korzystał z zaniechania poboru podatku od kwot umorzonych wierzytelności z tytułu kredytu mieszkaniowego zaciągniętego na realizację innej inwestycji mieszkaniowej niż sfinansowana umarzanym kredytem. Oprócz tego kredyt powinien być zaciągnięty na realizację jednej inwestycji mieszkaniowej w rozumieniu § 1 pkt 5 analizowanego rozporządzenia (warunek jednej inwestycji dotyczy także przypadku zaciągnięcia więcej niż jednego kredytu mieszkaniowego).

Gdy zostaną spełnione omówione kryteria, zaniechanie poboru podatku obejmuje umorzenie kwoty: kredytu mieszkaniowego (kapitału), odsetek, w tym odsetek skapitalizowanych, prowizji oraz opłat, jeżeli ich poniesienie przez kredytobiorcę było niezbędne do zawarcia umowy kredytu mieszkaniowego. Nie dotyczy natomiast umorzenia kosztów usług dodatkowych, w szczególności kosztów ubezpieczeń (§ 1 ust. 2 rozporządzenia).

Natomiast w sytuacji, gdy kredyt mieszkaniowy został zaciągnięty również na wydatki inne niż określone w art. 21 ust. 25 pkt 1 ustawy pdof czy też został zastąpiony kredytem refinansowym lub na spłatę kredytu mieszkaniowego został zaciągnięty kredyt konsolidacyjny, wówczas nie cała kwota umorzenia może zostać wyłączona z opodatkowania. Zaniechanie obejmuje bowiem odpowiednio kwotę wierzytelności z tytułu:

• kredytu mieszkaniowego w części, w jakiej kwota tego kredytu mieszkaniowego zaciągniętego na wydatki określone w art. 21 ust. 25 pkt 1 ustawy pdof pozostaje do całkowitej kwoty zaciągniętego kredytu mieszkaniowego (§ 1 ust. 3 rozporządzenia),
• kredytu refinansowego lub konsolidacyjnego w części odpowiadającej kwocie wierzytelności z tytułu kredytu mieszkaniowego (§ 1 ust. 4 rozporządzenia).

Zwrot zawyżonych rat

Zawierane przez kredytobiorców ugody często skutkują nie tylko umorzeniem wierzytelności z tytułu kredytów frankowych. W wyniku wielu z nich bank zwraca także kwotę ustaloną jako nadwyżka wpłat dokonanych tytułem spłaty kredytu ponad wartość udzielonego kredytu (ustaloną po jego przewalutowaniu). Taki zwrot po stronie kredytobiorcy nie wywołuje żadnych skutków w pdof - jest neutralny podatkowo. Otrzymuje on bowiem środki wpłacone wcześniej nienależnie na rzecz innego podmiotu, tym samym dochodzi do wyrównania szkody w jego majątku. A ponieważ jego majątek nie wzrasta, to nie jest generowany przychód w rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy o pdof (por. interpretację indywidualną Dyrektora KIS z dnia 4 grudnia 2023 r., nr 0114-KDIP3-2.4011.958.2023.2.MN).

Świadczenie za rezygnację z roszczeń

Zawierając ugody w sprawach kredytów frankowych, banki starają się zabezpieczyć przed dochodzeniem przez kredytobiorców dalszych roszczeń wywodzonych z umów będących przedmiotem ugody. W tym celu wypłacają im dodatkowe świadczenia za odstąpienie od takich roszczeń. Niestety, te dodatkowe kwoty nie są objęte instytucją zaniechania poboru podatku dochodowego. Podobnie jak objęte nim wierzytelności w pdof stanowią przychody z innych źródeł, ale podlegające opodatkowaniu. Przychód z tego tytułu zostaje wygenerowany w momencie faktycznego otrzymania świadczenia (por. interpretacje indywidualne Dyrektora KIS z dnia 1 lutego 2024 r., nr 0115-KDIT2.4011.588.2023.2.RS i nr 0115-KDIT2.4011.586.2023.2.ŁS).

W jednym z najbliższych numerów GP omówimy wpływ unieważnienia kredytu frankowego na ulgę odsetkową.