Urzędnicy skarbowi mogą wystawiać mandaty karne

Wymierzenie grzywny w formie mandatu karnego wystawionego przez uprawnionego urzędnika to najszybszy sposób zakończenia sprawy kary za popełnienie wykroczenia skarbowego. Sprawca nie musi zgodzić się na przyjęcie mandatu karnego. Obecnie grzywna nałożona w trybie mandatowym może wynieść do 21.500 zł, w 2025 r. będzie można ją wymierzyć w wysokości do 23.330 zł.

Definicja wykroczenia

Mandat karny za uchybienia w wypełnianiu obowiązków podatkowych można otrzymać za popełnienie wykroczenia skarbowego.

Wykroczeniem skarbowym jest czyn zabroniony, w wyniku którego kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej nie przekracza 5-krotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w czasie jego popełnienia. Przykładami takich uchybień są: oszustwo podatkowe, niewpłacenie przez płatnika pobranego podatku czy wyłudzenie zwrotu VAT. Wspomniany próg kwotowy, pozwalający uznać czyn zabroniony za wykroczenie skarbowe (tj. 5-krotność minimalnego wynagrodzenia), od 1 stycznia do 30 czerwca 2024 r. wynosił 21.210 zł, a od 1 lipca do 31 grudnia 2024 r. wynosi 21.500 zł. W 2025 r. będzie to kwota 23.330 zł.

Wykroczeniami skarbowymi są także inne uchybienia - nieskutkujące zaniżeniem lub narażeniem na uszczuplenie należności publicznoprawnej - jeżeli tak stanowi Kodeks karny skarbowy. Są to przypadki wprost wskazane jako wykroczenia skarbowe, np. niezłożenie organowi podatkowemu deklaracji w terminie, a także delikty, które mogą być uznane za wykroczenie skarbowe ze względu na mniejszą wagę, np. nierzetelne prowadzenie księgi podatkowej. Wypadkiem mniejszej wagi jest taki czyn zabroniony, który charakteryzuje się niskim stopniem szkodliwości społecznej, a sposób i okoliczności jego popełnienia nie wskazują na rażące lekceważenie przez sprawcę porządku finansowoprawnego lub reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach.

Czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma, nie jest przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym.

Tryb mandatowy

Mandaty karne wystawiają upoważnieni pracownicy urzędów skarbowych oraz upoważnieni pracownicy i funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej wykonujący zadania w urzędach celno-skarbowych lub wykonujący zadania Krajowej Administracji Skarbowej w komórkach organizacyjnych urzędu obsługującego Ministra Finansów (dalej: urzędnicy).

Tryb mandatowy może być zastosowany w celu ukarania sprawcy wykroczenia skarbowego wykrytego w ramach nabycia sprawdzającego. Nabycia sprawdzające przeprowadzają pracownicy urzędów skarbowych oraz pracownicy i funkcjonariusze urzędów celno-skarbowych (wraz z podległymi oddziałami celnymi). Są one podejmowane w celu sprawdzenia wywiązywania się przez sprzedawców z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego w zakresie ewidencjonowania sprzedaży przy zastosowaniu kasy rejestrującej oraz wydawania kupującym paragonów fiskalnych. Nabycie sprawdzające polega na nabyciu przez urzędnika - bez ujawnienia tożsamości - towaru lub usługi. Dopiero po nabyciu okazuje on sprawdzanemu legitymację służbową, informuje go o dokonaniu nabycia sprawdzającego oraz poucza o jego prawach i obowiązkach. Na żądanie sprawdzanego okazuje również stałe upoważnienie do dokonywania nabycia sprawdzającego.

Zastosowanie trybu mandatowego uzależnione jest od spełnienia kilku warunków. Osoba sprawcy i okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego nie mogą budzić wątpliwości. Ponadto nie zachodzi potrzeba nałożenia surowszej kary niż grzywna w wymiarze do 5-krotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Kara powinna być adekwatna do wagi popełnionego wykroczenia skarbowego. Przy wymiarze grzywny bierze się pod uwagę okoliczności sprawy, a także sytuację życiową sprawcy: stosunki rodzinne, stan majątkowy, dochody, możliwości zarobkowania itp.

Trzeba również pamiętać o negatywnych przesłankach. Postępowania mandatowego nie stosuje się w przypadkach wskazanych w art. 137 § 2 Kodeksu karnego skarbowego. Po pierwsze, jeśli w związku z wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, chyba że do chwili przyjęcia mandatu karnego cała wymagalna kwota została uregulowana. Po drugie, gdy za wykroczenie skarbowe należałoby orzec przepadek przedmiotów. Po trzecie, gdy zachodzi zbieg przepisów, a czyn sprawcy wykroczenia skarbowego wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa skarbowego.

Sposób na karę

Warunkiem ukarania w trybie mandatowym jest zgoda sprawcy na przyjęcie mandatu karnego (co poświadcza poprzez złożenie podpisu na blankiecie). Odmowa nie jest jednak sposobem na uniknięcie odpowiedzialności karnej skarbowej.

Konsekwencją niewyrażenia przez sprawcę zgody na przyjęcie mandatu karnego jest rozpoznanie sprawy na zasadach ogólnych, co w praktyce oznacza najczęściej skierowanie jej do sądu. Sąd może nie znaleźć podstaw do ukarania oskarżonego, ale gdy uzna go winnym, ma prawo wymierzyć za wykroczenie skarbowe znacznie wyższą grzywnę niż jest to dopuszczalne w trybie mandatowym. Może ona bowiem wynieść od 1/10 do 20-krotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Uprawniony urzędnik, nakładając karę grzywny w drodze mandatu karnego, ma obowiązek pouczyć sprawcę o warunkach dopuszczalności postępowania mandatowego, a zwłaszcza o skutkach prawnych braku zgody na przyjęcie mandatu karnego.

Sposobem na uniknięcie sankcji karnych skarbowych jest złożenie skutecznego "czynnego żalu". Polega to przede wszystkim na zawiadomieniu organu powołanego do ścigania (np. naczelnika urzędu skarbowego) o popełnieniu wykroczenia skarbowego. Trzeba ujawnić wszystkie istotne okoliczności dokonania czynu zabronionego. Konieczne jest poza tym uiszczenie całej wymagalnej należności publicznoprawnej (podatku) uszczuplonej w wyniku wykroczenia skarbowego. Wpłaty należy dokonać najpóźniej w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego (np. naczelnika urzędu skarbowego).

"Czynny żal" jest bezskuteczny, jeżeli zawiadomienie zostanie dokonane w czasie, gdy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu wykroczenia skarbowego. Tak samo jest w przypadku zawiadomienia złożonego po rozpoczęciu czynności służbowej zmierzającej do ujawnienia czynu zabronionego, chyba że nie dostarczyła ona podstaw do wszczęcia w tej sprawie postępowania karnego skarbowego. Poza tym możliwość skorzystania z dobrodziejstwa "czynnego żalu", czyli uniknięcia kary, została wyłączona w odniesieniu do osób wskazanych w art. 16 § 6 Kodeksu karnego skarbowego. Dokonanie "czynnego żalu" jest zbędne w przypadku złożenia korekty deklaracji lub księgi podatkowej (części ewidencyjnej w JPK_VAT z deklaracją) spełniającej przesłanki określone w art. 16a Kodeksu karnego skarbowego.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 10.09.1999 r. - Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2024 r. poz. 628 ze zm.)