Kiedy i do czego potrzebny podpis małżonka na umowie?

W obrocie gospodarczym do rzadkości należą przypadki, w których osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, a pozostająca w związku małżeńskim, proszona jest przez kontrahenta o dostarczenie zgody małżonka na zawarcie danej umowy. Czasem może to prowadzić nawet do bezskuteczności danej czynności, jednak w większości przypadków skutkuje poważnymi problemami i ograniczeniami w późniejszej egzekucji należności.

Kwestia ta wiąże się z prawną ochroną majątku wspólnego. Jest ona na tyle silna, że obecnie coraz częściej przedsiębiorcy decydują się na ustawową wspólność majątkową małżeńską niż na rozdzielność, która wbrew pozorom ułatwia zadanie wierzycielom, zakładając, że małżonek będący przedsiębiorcą ma jakiś majątek, z którego można prowadzić egzekucję.

Kiedy zgoda małżonka jest wymagana?

Na ogół przedsiębiorca pozostający w związku małżeńskim, w którym panuje ustrój wspólności majątkowej, nie musi pytać żony lub męża o zgodę na zawarcie umowy z kontrahentem.

Co innego jednak w przypadku czynności prawnych prowadzących do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również tych, które polegają na oddaniu nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków. W takich wypadkach zgoda współmałżonka będącego także współwłaścicielem łącznym danego składnika majątku jest niezbędna do tego, aby dana czynność prawna odniosła swój skutek. Ważność czynności, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy bowiem od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka.

Nie inaczej sprawa przedstawia się z czynnościami polegającymi na zbyciu, obciążeniu lub odpłatnym nabyciu prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal (np. ustanowienie hipoteki). Również darowizny z majątku wspólnego oraz zbycie, obciążenie, odpłatne nabycie i wydzierżawienie gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa wymaga dla swej ważności zgody drugiego małżonka.

Małżonkowie odpowiadają solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich, ale tylko w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny albo gdy takie zastrzeżenie znajdzie się w umowie podpisywanej przez oboje małżonków.

Majątek wspólny

Wierzyciele dość często stają przed problemem bezskutecznej egzekucji prowadzonej przeciwko małżonkowi wykonującemu działalność gospodarczą. Nawet jeżeli taka osoba jest wraz z małżonkiem właścicielem domu czy mieszkania objętego wspólnością majątkową małżeńską, to komornik nie może prowadzić z tych składników egzekucji, chyba że wierzyciel przedstawi klauzulę wykonalności na małżonka. Przy czym takiej klauzuli sąd nie nada na wyrok czy nakaz zapłaty wydany przeciwko dłużnikowi w przypadku, gdy brak jest dokumentu potwierdzającego zgodę współmałżonka na zaciągnięcie określonego zobowiązania.

Jest tak ze względu na ochronę majątku wspólnego małżonków przed roszczeniami wierzycieli tylko jednego z małżonków. Przedsiębiorcy mogą jednak w łatwy sposób uniknąć tego rodzaju problemów. Wymaga to odebrania od współmałżonka kontrahenta zgody na zawarcie danej umowy. W praktyce jest to rzadko spotykany wymóg, co jednak często powoduje komplikacje na etapie egzekucyjnym.

Klauzula na małżonka

Do prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego wymagana jest klauzula wykonalności wydana również przeciwko małżonkowi dłużnika. Aby ją uzyskać, należy wnieść do sądu wniosek o jej nadanie na tytuł egzekucyjny wydany przeciwko dłużnikowi, załączając co najmniej pisemną zgodę małżonka niebędącego stroną umowy (i dłużnikiem) na zaciągnięcie określonego zobowiązania.

Sąd może wprawdzie nadać tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko dłużnikowi klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, lecz z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową. Zatem majątek osobisty małżonka dłużnika - nawet w przypadku wyrażenia takiej zgody - będzie bezpieczny, chyba że ów małżonek poręczył za dane zobowiązanie lub przystąpił do długu, tym samym odpowiadając za niego także osobiście z całego majątku.

Jeżeli wierzyciel nie dysponuje dokumentem zawierającym zgodę współmałżonka na dokonanie określonej czynności prawnej, pozostanie mu jedynie wnosić - na podstawie art. 787¹ Kodeksu postępowania cywilnego - o klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem jego odpowiedzialności do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków. Wystarczające do tego jest wykazanie dokumentem (np. fakturą), że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.

Jak usunąć przeszkody w egzekucji?

W braku zgody małżonka na zaciągnięcie zobowiązania, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i własności przemysłowej. Jeżeli jednak wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, egzekucja może być także skierowana do przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa, choćby stanowiły majątek wspólny.

Stosownie do zakazu ustanowionego w art. 42 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wierzyciel nie może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Dopiero po przymusowym (sądowym) ustanowieniu rozdzielności majątkowej - co może trwać wiele miesięcy - otwiera się droga do zajęcia udziału w majątku wspólnym. Podstawę prawną żądania ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej (z powództwa wierzyciela) stanowi art. 52 § 1a Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W procesie tym należy uprawdopodobnić, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.

Dysponując prawomocnym wyrokiem ustanawiającym rozdzielność majątkową małżonków wierzyciel może żądać, aby komornik zajął dla niego prawo, z mocy którego dłużnik może żądać działu majątku. Zajęcie takie obejmuje wszystko to, co dłużnikowi z działu przypadnie (art. 912 § 1 K.p.c.). W dalszej kolejności należy wystąpić z wnioskiem o podział majątku wspólnego małżonków. Dopiero po jego przeprowadzeniu istnieć będzie możliwość zajęcia poszczególnych przedmiotów majątkowych.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 25.02.1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.)

Ustawa z dnia 17.11.1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. nr 43, poz. 296 ze zm.)