Katalog instytucji obowiązanych (IO) jest bardzo szeroki. Poza podmiotami z rynku finansowego obejmuje on także te świadczące usługi w zakresie wspomagania działalności gospodarczej. Każda instytucja obowiązana musi wypełniać obowiązki nałożone ustawą AML. Niedawno została opublikowana nowa krajowa ocena ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Powinno to skłonić IO do weryfikacji, czy prawidłowo wywiązują się ze swoich obowiązków.
Na początku grudnia 2023 r. na stronie internetowej Ministerstwa Finansów (www.gov.pl/web/finanse) została opublikowana druga krajowa ocena ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu (pierwsza była opublikowana w 2019 r.). Jest to obszerny dokument. W jego wstępie wskazano m.in., że w ciągu ostatnich kilku lat w Europie i na świecie zaszły istotne zmiany zarówno w zakresie zagrożeń, jak i podatności prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Podkreślono też, że pandemia, jak i wojna pełnoskalowa zainicjowana przez Rosję w Ukrainie spowodowały pewne zmiany w poziomie zagrożeń wynikających z niektórych przestępstw bazowych czy kierunków geograficznych. Polska jako kraj położony centralnie w Europie, graniczący z walczącą Ukrainą, jest również narażona na ryzyka wynikające z powyższych zjawisk.
Do krajowej oceny ryzyka dołączone są 3 aneksy:
W konsekwencji publikacji krajowej oceny ryzyka instytucje obowiązane powinny przeprowadzić analizę własnych ocen ryzyka oraz rozważyć dokonanie ich aktualizacji. Należy przy tym podkreślić, że IO mają obowiązek sporządzić dokument dotyczący identyfikacji i oceny ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu odnoszącego się do ich działalności zgodnie z wymogami wynikającymi z art. 27 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2023 r. poz. 1124 ze zm.), zwanej ustawą AML. Zgodnie z jego ust. 2 przy ocenianiu ryzyka instytucje obowiązane mogą uwzględniać obowiązującą krajową ocenę ryzyka, jak również sprawozdanie Komisji Europejskiej, o którym mowa w art. 6 ust. 1-3 dyrektywy 2015/849 (określane jako Ponadnarodowa Ocena Ryzyka). W regulacji tej jest zatem mowa o możliwości uwzględniania m.in. krajowej oceny ryzyka, a nie obowiązku. Więcej na temat aktualizowania oceny ryzyka własnej działalności pisaliśmy w GP nr 8 z 2023 r., na str. 17.
Instytucje obowiązane (IO) stanowią element polskiego systemu walki z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu (patrz ramka). Katalog IO jest bardzo szeroki. Jest on określony w art. 2 ust. 1 ustawy AML. Obejmuje szereg podmiotów związanych z rynkiem finansowym, w tym przede wszystkim podmioty z sektora: bankowego, usług płatniczych oferowanych przez inne podmioty niż banki, ubezpieczeń na życie, wymiany walut. Do katalogu IO zaliczone są także podmioty z rynku pozafinansowego, w tym te świadczące usługi w zakresie wspomagania działalności gospodarczej. IO są m.in. biegli rewidenci, doradcy podatkowi, biura rachunkowe (podmioty usługowo prowadzące księgi rachunkowe czy PKPiR).
Katalogiem IO objęci są też m.in. przedsiębiorcy prowadzący działalność kantorową, a także przedsiębiorcy, fundacje, stowarzyszenia posiadające osobowość prawną "obracające większą gotówką". Podmioty te są IO w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10.000 euro, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane (art. 2 ust. 1 pkt 21-23 ustawy AML).
Instytucje obowiązane muszą wdrożyć i realizować specjalne procedury. Ich celem jest to, by dana IO mogła uczestniczyć w systemie "wyłapującym" i zapobiegającym przestępczym działaniom związanym z omawianymi zjawiskami. Dlatego IO są zobligowane przekazywać Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej (GIIF) określone informacje, zawiadomienia, w tym o tzw. transakcjach ponadprogowych czy o okolicznościach, które mogą wskazywać na podejrzenie popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (art. 72 i następne ustawy AML).
IO powinny mieć opracowaną dokumentację dostosowaną do swojej działalności. Podstawowe dokumenty AML to wspomniana wcześniej ocena ryzyka własnej działalności i wewnętrzna procedura instytucji obowiązanej, a także wewnętrzna procedura dotycząca anonimowego zgłaszania naruszeń przepisów AML. Ponadto ustawa AML wymaga w szczególności, aby IO stosowały środki bezpieczeństwa finansowego, tj. w uproszczeniu, aby "poznały swojego klienta". Na żądanie właściwych organów IO powinny móc wykazać, że zastosowały odpowiednie środki bezpieczeństwa finansowego (w tym uproszczone czy wzmożone). Poza tym osoby wykonujące obowiązki związane z AML muszą brać udział w szkoleniach z tej tematyki.
W przypadku IO innych niż indywidualni przedsiębiorcy konieczne jest także wyznaczenie pracownika kadry kierowniczej/członka zarządu odpowiedzialnego za wykonanie obowiązków AML (art. 6-9 ustawy AML).
W trakcie kontroli w instytucji obowiązanej kontrolerzy koncentrują się w szczególności na sprawdzeniu realizacji wymienionych wcześniej obowiązków (por. art. 147-149 ustawy AML). W Krajowej Ocenie Ryzyka wskazano też, że większość instytucji obowiązanych skontrolowanych w latach 2020-2022 pod kątem przestrzegania stosowania przepisów z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu jest zaliczana do rynku finansowego (od 73,3% w 2020 r. do 83,8% w 2022 r.). Wynika to m.in. z zakresu działania instytucji mających uprawnienia kontrolne. Trzy z nich, tj. KNF i NBP oraz Krajowa SKOK, kontrolują wyłącznie instytucje obowiązane należące do rynku finansowego, przy czym NBP, kontrolujący jedynie przedsiębiorców prowadzących działalność kantorową, realizuje tych kontroli najwięcej ze wszystkich. Z kolei ze sprawozdania GIIF z realizacji ustawy AML w 2022 r. wynika, że urzędy celno-skarbowe przeprowadziły 25 kontroli. Oznacza to, że podmioty z rynku pozafinansowego, w tym np. biura rachunkowe, nie należą do tych IO, które są często kontrolowane pod kątem przestrzegania przepisów ustawy AML.
Ze sprawozdania GIIF z realizacji ustawy AML w 2022 r. wynika, że w 2022 r.:
|
Polski system walki z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu Instytucje obowiązane wraz z Generalnym Inspektorem Informacji Finansowej (GIIF) oraz jednostkami współpracującymi (m.in. prokuratorami, KAS, NBP, KNF, Komendą Główną Policji wraz z Centralnym Biurem Śledczym oraz Centralnym Biurem Zwalczania Cyberprzestępczości) tworzą w Polsce system przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. |
| ||||||||||||
|
||||||||||||
