Przyjęcie do stosowania standardów i stanowisk z zakresu rachunkowości

Wyjaśnień mniej szczegółowych przepisów i zagadnień z zakresu rachunkowości można szukać w krajowych standardach i stanowiskach wydanych przez Komitet Standardów Rachunkowości działający przy Ministerstwie Finansów. Stosowanie tych standardów i stanowisk jest dobrowolne. Jeśli jednostka się na to zdecyduje, powinna zapisać to w polityce rachunkowości.

Jak stosować krajowe standardy i stanowiska dotyczące rachunkowości?

W sprawach nieuregulowanych przepisami ustawy o rachunkowości, przyjmując zasady (politykę) rachunkowości, jednostki mogą stosować krajowe standardy rachunkowości wydane przez Komitet Standardów Rachunkowości. Dotyczy to jednostek innych niż sporządzających sprawozdania finansowe zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości, Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej oraz związanymi z nimi interpretacjami ogłoszonymi w formie rozporządzeń Komisji Europejskiej (MSR). Stanowi o tym art. 10 ust. 3 ustawy o rachunkowości (Dz. U. z 2023 r. poz. 120 ze zm.). Przy czym przez krajowe standardy rachunkowości, o których mowa w tym przepisie, rozumieć należy wydane przez Komitet Standardów Rachunkowości standardy i stanowiska.

Korzystanie z tych regulacji nie jest więc obligatoryjne, tym niemniej prowadzi do przyjęcia przez jednostkę rozwiązań, które uznaje się za zapewniające rzetelne i jasne, zgodne z przepisami o rachunkowości, przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego jednostki. O zasadach ich przyjmowania szczegółowo mówią pkt 3.2.2-3.2.8 Krajowego Standardu Rachunkowości nr 7 "Zmiany zasad (polityki) rachunkowości, wartości szacunkowych, poprawianie błędów, zdarzenia następujące po dniu bilansowym - ujęcie i prezentacja".

Jednostka może zapisać w polityce rachunkowości, że stosuje wszystkie dotyczące jej krajowe standardy i stanowiska z zakresu rachunkowości w sprawach nieuregulowanych przepisami o rachunkowości. W takim przypadku niewłaściwe jest powoływanie się na stosowanie tych standardów i stanowisk i jednocześnie wybiórcze stosowanie niektórych z nich lub ich części i niestosowanie innych. Jednostka może również włączyć do przyjętych przez siebie zasad (polityki) rachunkowości tylko wybrane krajowe standardy i stanowiska z zakresu rachunkowości, co oznacza, że w sprawach nieregulowanych przepisami o rachunkowości stosuje wszystkie zapisy tych wybranych przepisów. Nie jest wówczas właściwe powoływanie się na stosowanie wybranego krajowego standardu lub stanowiska i jednocześnie wybiórcze stosowanie jego postanowień. Zapisy dokonane w polityce rachunkowości na temat stosowania krajowych standardów i stanowisk powinny zostać ujawnione we wprowadzeniu do sprawozdania finansowego.

Decyzja kierownika jednostki o przyjęciu do stosowania tylko niektórych wybranych postanowień krajowych standardów lub stanowisk z zakresu rachunkowości jest równoważna decyzji o nieprzyjęciu do stosowania tych regulacji. Jednak jednostki spełniające określone w ustawie o rachunkowości kryteria mogą korzystać ze zwolnienia z niektórych przepisów o rachunkowości lub stosować uproszczone rozwiązania. W takich przypadkach niestosowanie niektórych postanowień krajowych standardów i stanowisk jest możliwe, pod warunkiem że jednostka poinformuje w sprawozdaniu finansowym o wykorzystaniu zwolnienia ze stosowania określonych przepisów o rachunkowości oraz o przyjętych uproszczeniach.

W przypadku gdy jednostka uprzednio niestosująca krajowych standardów i stanowisk z zakresu rachunkowości postanowiła włączyć je do przyjętych zasad (polityki) rachunkowości, to skutki pierwszego ich zastosowania traktuje jako zmianę przyjętych zasad (polityki) rachunkowości. Oznacza to, że powinna stosować nowe zasady od pierwszego dnia roku obrotowego i dokonać retrospektywnego przekształcenia danych porównawczych, o ile jest to możliwe. Ponadto powinna poinformować o tym w odpowiedni sposób w sprawozdaniu finansowym.

Nie ma potrzeby informowania w sprawozdaniu finansowym o niewłączeniu krajowych standardów i stanowisk z zakresu rachunkowości do zasad (polityki) rachunkowości przyjętych przez jednostkę. W takiej sytuacji, w razie wystąpienia w działalności jednostki transakcji, zdarzenia lub warunku, których sposobu klasyfikacji, wyceny lub prezentacji przepisy o rachunkowości nie regulują, jednostka powinna ustalić odpowiednie zasady (politykę) rachunkowości i poinformować o nich w sprawozdaniu finansowym.

Kiedy można stosować międzynarodowe standardy rachunkowości?

W myśl art. 10 ust. 3 ustawy o rachunkowości, w przypadku braku odpowiedniego krajowego standardu i stanowiska, jednostki mogą stosować rozwiązania przewidziane w MSR. W pierwszej kolejności jednostka powinna jednak przyjmować krajowe standardy i stanowiska rachunkowości. Jednostki, które nie stosują krajowych standardów i stanowisk z zakresu rachunkowości, nie mogą stwierdzać w przyjętych zasadach (polityce) rachunkowości, że w sprawach nieuregulowanych przepisami o rachunkowości stosują MSR, gdyż naruszałoby to przepis ustawy o rachunkowości wskazujący, kiedy możliwe jest stosowanie MSR.

W przypadku braku krajowych standardów i stanowisk, jeżeli wymogi MSR w jakimkolwiek istotnym aspekcie są niezgodne z przepisami ustawy o rachunkowości, to jednostka nie powinna ich przyjmować do stosowania. Zatem formułując zasady (politykę) rachunkowości, jednostka nie może przyjąć stosowania MSR jako ogólnej i bezwarunkowej zasady. W tych okolicznościach dobrą praktyką jest - w przypadku potrzeby wykorzystania MSR, uzasadnionej brakiem uregulowań przepisami ustawy i krajowymi standardami i stanowiskami - ujawnienie w sprawozdaniu finansowym rodzaju transakcji, zdarzeń lub warunków i wskazanie zastosowanych konkretnych MSR, a nawet konkretnych rozwiązań podanych w tych MSR, jeśli dopuszczają one wybór, zwłaszcza wtedy, gdy nie wszystkie wymogi MSR są zgodne we wszystkich istotnych aspektach z przepisami o rachunkowości. Dokonany przez jednostkę wybór zasad określonych w konkretnych MSR staje się częścią jej przyjętych zasad (polityki) rachunkowości, które mają zastosowanie w odniesieniu do wskazanych przez jednostkę rodzajów transakcji, zdarzeń i warunków.

Dotychczasowe standardy i stanowiska

Dotychczas Komitet Standardów Rachunkowości wydał 15 krajowych standardów rachunkowości i 12 stanowisk, z rozwiązań których można korzystać przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych i sporządzaniu sprawozdań finansowych (patrz ramka). Ponadto wydał rekomendacje dotyczące sporządzania sprawozdania finansowego w czasie pandemii COVID-19, w warunkach rosyjskiej agresji na Ukrainę oraz w warunkach niepewności otoczenia gospodarczego.

Według informacji zamieszczonych na stronie internetowej Ministerstwa Finansów, Komitet Standardów Rachunkowości pracuje nad standardami dotyczącymi:

• wartości niematerialnych i prawnych,
• inwestycji w nieruchomości i wartości niematerialne i prawne,
• uproszczeń dopuszczonych ustawą o rachunkowości,
• faktoringu w księgach rachunkowych i sprawozdaniu finansowym faktoranta oraz
• aktualizacji Krajowego Standardu Rachunkowości nr 9 "Sprawozdanie z działalności".

Ponadto Komitet Standardów Rachunkowości pracuje nad stanowiskami w sprawie:

• sprawozdania finansowego sporządzanego na dzień inny niż dzień kończący rok obrotowy oraz w sprawie pierwszego sporządzanego po nim rocznego sprawozdania finansowego,
• stosowania przepisów krajowych i MSSF w prowadzeniu rachunkowości i sprawozdawczości finansowej jednostek.