Świadczenie z ZFŚS w postaci tzw. wczasów pod gruszą dla pracownika młodocianego

Czy przyznanie pracownikom młodocianym (uczniom) świadczenia z ZFŚS w postaci tzw. wczasów pod gruszą jest obowiązkowe? Jakie kryterium należy brać pod uwagę przy jego przyznawaniu i w jakiej wysokości je wypłacać?

W przypadku wszystkich świadczeń ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (dalej Funduszu) nie można mówić o obowiązkowości ich przyznania. Mają one bowiem charakter uznaniowy, a charakter roszczeniowy uzyskują dopiero po ich przyznaniu.

Zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń Funduszu określa regulamin Funduszu. Pracodawca uzgadnia jego treść (pierwotną i późniejsze zmiany) z zakładową organizacją związkową, a w razie jej braku - z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów. Przesądza o tym art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 288), dalej ustawy o Funduszu. Przepis ten zobowiązuje jednocześnie do zawarcia w postanowieniach regulaminu:

• kryterium socjalnego, czyli sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu (art. 8 ust. 1 ustawy o Funduszu) - obecnie przeważa pogląd, że obowiązek stosowania tego kryterium dotyczy tylko ulgowych usług i świadczeń oraz wysokości dopłat z Funduszu (por. m.in. wyroki SN z: 23 października 2008 r., sygn. akt II PK 74/08, OSNP 2010/7-8/88, 2 października 2019 r., sygn. akt II UK 92/18, OSNP 2020/9/97 i z 10 lipca 2014 r., sygn. akt II UK 472/13, OSNP 2015/11/151),
• reguły udostępniania i dokumentowania danych osobowych przez osoby uprawnione w celu otrzymania świadczeń z Funduszu (art. 8 ust. 1a ustawy o Funduszu),
• zasady przetwarzania przez pracodawcę danych dotyczących ich zdrowia (art. 8 ust. 1b ustawy o Funduszu).

Postanowienia regulaminu Funduszu powinny rozstrzygać, czy i jakie formy usług na rzecz wypoczynku będą finansowane lub współfinansowane z Funduszu, rodzaje organizatorów wypoczynku, maksymalne kwoty finansowania/dofinansowania, uwzględniane rodzaje wydatków, wymagane kryteria do uzyskania danego świadczenia socjalnego z tej grupy świadczeń, sposób ustalania wysokości. Przykładowo mogą stanowić o dofinansowaniu wypoczynku organizowanego we własnym zakresie przez dorosłe osoby uprawnione (tzw. wczasy pod gruszą) i/lub dla dzieci i młodzieży w trybie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2024 r. poz. 750 z późn. zm.) i jej przepisów wykonawczych. Według art. 92a ust. 1 ustawy o systemie oświaty, wypoczynkiem organizowanym dla dzieci i młodzieży jest wypoczynek:

• w celach rekreacyjnych lub regeneracji sił fizycznych i psychicznych,
• połączony ze szkoleniem lub pogłębianiem wiedzy, rozwijaniem zainteresowań, uzdolnień lub kompetencji społecznych dzieci i młodzieży,
• trwający nieprzerwanie co najmniej 2 dni, w czasie ferii letnich i zimowych oraz wiosennej i zimowej przerwy świątecznej,
• w kraju lub za granicą,
• w szczególności w formie kolonii, półkolonii, zimowiska, obozu i biwaku.

Powyższa definicja nie dotyczy wypoczynku organizowanego dla dzieci własnych lub dzieci znajomych przez rodzinę (osoby spokrewnione i niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące) lub osoby znane rodzicom osobiście (art. 92a ust. 2-3 ustawy o systemie oświaty).

Zwracamy uwagę! Pracownicy (w tym młodociani) należą do osób uprawnionych do korzystania z Funduszu (art. 2 pkt 5 ustawy o Funduszu). Ich ustawowego prawa do korzystania z Funduszu nie wolno wyłączyć ani ograniczyć w postanowieniach regulaminowych. To jednolity i konsekwentny pogląd:

• doktryny - por. Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych. Komentarz, Łukasz Chruściel, C.H. Beck 2015, kom. do art. 2 oraz źródła w nim zawarte i Obowiązki pracodawcy w zakresie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Tworzenie. Odpis podstawowy. Zakres danych osobowych, Maciej Nałęcz, C.H. Beck 2022, część II, pkt 5,
• orzecznictwa sądowego - por. m.in. wyrok SR w Człuchowie z 16 czerwca 2020 r. (sygn. akt IV P 133/19) i wyrok SR w Giżycku z 14 listopada 2019 r. (sygn. akt IV P 29/19),
• instytucji urzędowych - por. stanowisko GIP z 23 maja 2019 r. w sprawie gospodarowania środkami zfśs (znak GIP-GBI.0701.72.2019.3), dalej stanowisko GIP z 23 maja 2019 r. oraz wyjaśnienia Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 17 lutego 2011 r. (znak SPS-023-20599/11).

Z powyższego wynika, że na gruncie przepisów ustawy o Funduszu status "pracownika" jest "silniejszy" niż wiek pracownika młodocianego (od 15 do 18 lat, zgodnie z art. 190 § 1 K.p.), który klasyfikuje go do grona odpowiednio dzieci i młodzieży. Jeżeli zatem regulamin Funduszu u Czytelnika przewiduje wczasy pod gruszą dla wszystkich pracowników, a pracownik młodociany spełnia regulaminowe warunki, może ubiegać się o to świadczenie lub należy mu się ono w trybie zautomatyzowanym (bez wniosku), jeśli taki funkcjonuje.

Kryterium socjalne jest podstawową przesłanką przyznania "wczasów pod gruszą". Składa się z sytuacji: materialnej (kryterium materialne, które w regulaminach Funduszu często przybiera postać kryterium dochodowego), rodzinnej (kryterium rodzinne) i życiowej (kryterium życiowe). Wszystkie trzy elementy nie muszą występować łącznie ani ze sobą nie konkurują, ponieważ każde z nich jest równoważne i stanowi odrębne kryterium w ramach kryterium socjalnego (w orzecznictwie istnieje też stanowisko przeciwne). Ich kolejność w art. 8 ust. 1 ustawy o Funduszu ma charakter przypadkowy, której ustawodawca nie nadaje żadnego znaczenia (por. m.in. wyroki: SA w Białymstoku z 14 stycznia 2014 r., sygn. akt III AUa 724/13 i sygn. akt III AUa 711/13 oraz z 14 czerwca 2013 r., sygn. akt III AUa 1299/12 i z 5 listopada 2013 r., sygn. akt III AUa 502/13). W wyroku z 18 lutego 2016 r. (sygn. akt II UK 37/15, OSNP 2017/9/115) Sąd Najwyższy podkreślił, że regulamin Funduszu powinien wskazywać szczegółowe wyznaczniki sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej. Bez nich nie jest bowiem jasne, czy świadczenie może być przyznane, gdy osoba uprawniona spełnia wszystkie kryteria w ramach kryterium socjalnego, tylko jedno z nich, czy też dwa.

O ustalaniu ich wysokości może rozstrzygać kryterium dochodowe (por. m.in. wyroki SN z 20 sierpnia 2001 r., sygn. akt I PKN 579/00, OSNP 2003/14/331 i z 20 czerwca 2012 r., sygn. akt I UK 140/12, OSNP 2013/13-14/160). W praktyce przyjmuje ono postać:

• dochodu na członka rodziny osoby uprawnionej, co jest zgodne z wykładnią niektórych sądów i ZUS (por. m.in. wyrok SA w Białymstoku z 7 marca 2017 r., sygn. akt III AUa 801/16 i wyrok SN z 8 stycznia 2014 r., sygn. akt I UK 202/13),
• dochodu uzyskiwanego przez pracownika (szerzej osobę uprawnioną): wyłącznie u pracodawcy (w konkretnym okresie zapisanym w regulaminie Funduszu), albo z różnych źródeł bądź też w przeliczeniu na członka rodziny (por. m.in. przywoływany wcześniej wyrok SN z 18 lutego 2016 r., wyrok SN z 7 maja 2013 r., sygn. akt I PK 296/12, wyrok SA w Szczecinie z 8 października 2015 r., sygn. akt III AUa 997/14).

Niespełnienie przez pracownika młodocianego z pytania kryterium socjalnego pozbawi go możliwości występowania o świadczenie w postaci wczasów pod gruszą. Taki skutek może też wystąpić, jeśli regulamin Funduszu u Czytelnika przewiduje dozwolone kryteria pozasocjalne, których młodociany nie realizuje. Może to być:

• kryterium minimalnego okresu urlopowego, np. 14 kolejnych dni kalendarzowych (por. stanowisko GIP z 11 kwietnia 2011 r., znak GPP-517-4560-23-1/11/PE/RP),
• kryterium limitowania podmiotowego ze względu na specyfikę adresata lub usługi, np. wczasy pod gruszą dla pełnoletnich osób uprawnionych (por. powołane stanowisko GIP z 23 maja 2019 r.).

Niedopuszczalne jest natomiast kryterium stażowe (por. odpowiedź MRiPS z 20 czerwca 2022 r. na pytanie naszego Wydawnictwa) oraz kryteria związane z zatrudnieniem typu rodzaj umowy o pracę, wielkość etatu albo niepozostawanie w okresie wypowiedzenia (por. odpowiedzi MRiPS z 17 czerwca 2022 r. na pytanie naszego Wydawnictwa i z 20 czerwca 2022 r.).

W sytuacji spełniania warunków regulaminowych, pracownik młodociany powinien otrzymać wczasy pod gruszą w wysokości ustalonej zgodnie z postanowieniami regulaminowymi. Decyzja należy jednak do pracodawcy, co jest konsekwencją uznaniowości świadczeń z Funduszu, której granice wyznacza ustawa o Funduszu i regulamin Funduszu (por. wyrok SO w Kaliszu z 20 listopada 2014 r., sygn. akt V Pa 54/14). Świadczenie staje się roszczeniowe z chwilą jego przyznania pracownikowi, który od tego momentu może żądać jego spełnienia (por. m.in. wyroki SN z 2 lutego 2019 r., sygn. akt II PK 186/09 i z 4 lipca 2007 r., sygn. akt II PK 25/07, OSNP 2008/17-18/251). Roszczenie osoby uprawnionej w takim przypadku przedawnia się z upływem 3 lat od dnia wymagalności danego świadczenia socjalnego (art. 291 § 1 K.p.).

Zwracamy uwagę! Status pracownika, podleganie regulaminowi Funduszu, czy spełnienie kryteriów dla zapisanego w nim świadczenia nie upoważnia do dochodzenia wypłaty tego świadczenia (por. uzasadnienie wyroku SR w Toruniu z 11 marca 2022 r., sygn. akt IV P 283/21). Skierowanie takiej sprawy na drogę sądową nie zmieni decyzji organu uprawnionego do rozpoznawania wniosków o świadczenia z Funduszu (por. wyrok SO w Gliwicach z 1 sierpnia 2019 r., sygn. akt VIII Pa 29/19).