Przekazanie środków z rachunku VAT na zaspokojenie wierzycieli w postępowaniu upadłościowym

W myśl art. 87 ust. 6a ustawy o VAT na wniosek podatnika, zawarty w złożonej deklaracji podatkowej, urząd skarbowy jest obowiązany dokonać zwrotu różnicy podatku na rachunek VAT podatnika w terminie 25 dni, licząc od dnia złożenia rozliczenia.

Zwrot ten jest możliwy bez spełnienia dodatkowych warunków, np. takich jak w przypadku przyspieszonego terminu zwrotu na rachunek bankowy na podstawie art. 87 ust. 6 tej ustawy. Ponadto zwrot taki nie jest uzależniony od tego, czy faktury, z których wynika wykazany podatek naliczony, zostały zapłacone z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności (MPP), czy też nie. Nie ma również obowiązku składania dodatkowego wniosku w tej sprawie. Jeżeli podatnik chce otrzymać zwrot w terminie 25 dni na rachunek VAT wystarczające jest wypełnienie przeznaczonych do tego pozycji w JPK_V7M/JPK_V7K. Nie ma również przeszkód, aby w kwocie zwrotu, który ma zostać dokonany na rachunek VAT zawarta była kwota nadwyżki VAT naliczonego nad należnym z przeniesienia z poprzedniego okresu rozliczeniowego.

Po otrzymaniu środków pieniężnych, np. z tytułu zwrotu VAT na rachunek VAT podatnik może je wykorzystać m.in. na zapłatę kwoty odpowiadającej VAT z faktur otrzymanych od kontrahentów.

Jeżeli podatnik nie wykorzysta środków finansowych zgromadzonych na rachunku VAT może złożyć wniosek do właściwego naczelnika urzędu skarbowego o dokonanie przelewu środków zgromadzonych na rachunku VAT, na wskazany przez niego rachunek bankowy albo rachunek w SKOK, dla których prowadzony jest ten rachunek.

Na podstawie art. 108b ust. 5 ustawy o VAT naczelnik urzędu skarbowego może odmówić, w drodze decyzji, wydania zgody na przekazanie środków zgromadzonych na rachunku VAT. Do takiej odmowy dochodzi w przypadku:

• posiadania przez podatnika zaległości z tytułu podatków i należności, o których mowa w art. 62b ust. 2 pkt 2 lit. a) ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 2488 ze zm.), tj. z tytułu m.in. VAT, CIT, PIT, AKC oraz należności celnych - w wysokości odpowiadającej tej zaległości wraz z odsetkami za zwłokę, według stanu na dzień wydania decyzji,
• gdy zachodzi uzasadniona obawa, że:
• zobowiązanie podatkowe z tytułu ww. podatków i należności nie zostanie wykonane, w szczególności, gdy podatnik trwale nie uiszcza wymagalnych zobowiązań podatkowych lub dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku, które mogą utrudnić lub udaremnić egzekucję zobowiązań podatkowych lub
• wystąpi zaległość podatkowa z tytułu ww. podatków i należności lub zostanie ustalone dodatkowe zobowiązanie podatkowe.

W praktyce naczelnicy urzędów skarbowych w przypadku posiadania przez podatnika zaległości z tytułu podatków i należności, o których mowa w art. 62b ust. 2 pkt 2 lit. a) ustawy - Prawo bankowe odmawiają przekazania środków pieniężnych zgromadzonych na ich rachunkach syndykom reprezentującym upadłe firmy. W ostateczności decyzje te były (są) przez syndyków zaskarżane. W powyższych sprawach pojawiły się już wyroki sądowe korzystne dla organów podatkowych. Przykładowo NSA w wyroku z dnia 17 maja 2022 r., sygn. akt I FSK 236/22 orzekł, że ustawodawca wprowadzając w art. 108b ust. 5 pkt 1 ustawy o VAT bezwzględny zakaz przekazywania środków zgromadzonych na rachunku VAT w przypadku posiadania przez podatnika zaległości z tytułu podatków i należności, o których mowa w art. 62b ust. 2 pkt 2 lit. a) ww. ustawy - Prawo bankowe nie przewidział żadnych wyjątków dotyczących masy upadłościowej.

Niemniej jednak z uwagi na dalsze wątpliwości interpretacyjne w tym zakresie, WSA we Wrocławiu postanowieniem z dnia 22 września 2022 r., sygn. akt I SA/Wr 73/22 skierował do TSUE trzy pytania prejudycjalne celem ustalenia czy prawo Unii stoi na przeszkodzie krajowemu przepisowi i praktyce krajowej, które odmawiają syndykowi masy upadłości dostępu do środków znajdujących się na rachunku VAT podatnika w zakresie, w jakim podatnik ten ma zaległości podatkowe. We wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym Sąd wyraził zasadnicze wątpliwości co do zgodności szczególnego środka z dyrektywą w sprawie VAT, decyzją wykonawczą 2019/310, Kartą i ogólnymi zasadami prawa Unii.

Z opinii rzecznika generalnego TSUE przedstawionej w dniu 11 kwietnia 2024 r., w sprawie C-709/24 (która poprzedza wyrok TSUE) wynika, że:

"(...) Artykuł 17 ust. 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, zasady proporcjonalności, neutralności, państwa prawa, pewności prawa, lojalnej współpracy i dobrej administracji, a także przepisy dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej, w szczególności jej art. 395 i 206, i przepisy decyzji wykonawczej 2019/310 nie stoją na przeszkodzie przepisowi krajowemu i praktyce krajowej, które odmawiają syndykowi masy upadłości wydania zgody na przekazanie środków zgromadzonych na rachunku VAT podatnika na wskazany przez niego rachunek bankowy w zakresie, w jakim podatnik ma jeszcze zaległości podatkowe (podkreślenie redakcji) (...)".

Wydając opinię rzecznik TSUE - powołując się m.in. na odpowiednie przepisy dyrektywy w sprawie VAT oraz Kartę praw podstawowych Unii Europejskiej wyjaśnił, że prawo Unii nie określa własnych zasad dotyczących tego, w jakiej kolejności należy zaspokajać wierzycieli w ramach postępowania upadłościowego. Zwrócono uwagę, że również dyrektywa w sprawie VAT nie stoi na przeszkodzie pierwszeństwu wierzytelności podatkowych w ramach postępowania upadłościowego prowadzonego wobec podatnika. Jak czytamy: "(...) Być może szczególny charakter przepisów dotyczących VAT wymaga nawet - odwrotnie - by VAT zgromadzony przez podatnika będącego w upadłości podlegał przede wszystkim odprowadzeniu do budżetu państwa i nie służył właśnie zaspokojeniu wszystkich pozostałych wierzycieli podatnika (...)".

W konsekwencji w ocenie rzecznika: "(...) Prawo Unii nie stoi (...) na przeszkodzie przepisowi krajowemu i krajowej praktyce prawnej, które w konsekwencji przyznają zaspokojeniu wierzyciela zobowiązań podatkowych w ramach postępowania upadłościowego pierwszeństwo wobec wierzycieli innych wierzytelności. (...) Poza tym prawo Unii nie określa kolejności zaspokojenia roszczeń w ramach postępowania upadłościowego. Jeżeli prawo krajowe przewiduje pierwszeństwo fiskusa w ramach postępowania upadłościowego w odniesieniu do podatków niezharmonizowanych, na pewno nie stanowi to stosowania prawa Unii. Nie trzeba więc w tym zakresie badać praw podstawowych określonych w prawie Unii.

(...) W świetle prawa Unii nie można zatem kwestionować sytuacji, w której organy podatkowe zgodnie z prawem krajowym również po wszczęciu wobec podatnika postępowania upadłościowego sprawdzają, czy istnieją zaległości podatkowe, i zwalniają środki znajdujące się na rachunku VAT jedynie w zakresie, w jakim zaległości te nie występują. Obowiązuje to w każdym razie wtedy, kiedy sprawdzenie to i zwolnienie środków, które nie są potrzebne do uregulowania zaległości podatkowych, następuje w odpowiednim czasie (...)".

Należy zauważyć, że opinie rzecznika generalnego nie wiążą TSUE, lecz rzadko się zdarza, aby Sąd ten orzekł w inny sposób niż zaproponowany przez rzecznika.