Przesłanki uznania przez ZUS pracy rodziny na etacie za współpracę

Często członkowie rodziny pomagają przedsiębiorcy przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Takie osoby generalnie przedsiębiorca zgłasza do ubezpieczeń w ZUS jako osoby współpracujące. Nie zawsze jednak tak jest. Aby krewny mógł być zgłoszony do ubezpieczeń w taki sposób, powinny zostać spełnione określone przesłanki.

Definicja członka rodziny

Za osoby współpracujące m.in. z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz z osobami korzystającymi z ulgi na start uważa się małżonka, dzieci (własne, drugiego małżonka i przysposobione), rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające. Wskazane osoby uważa się za współpracujące, o ile pozostają z przedsiębiorcą lub osobą korzystającą z ulgi na start we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. Wynika to z art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanej ustawą systemową. Można więc powiedzieć, że o statusie osoby współpracującej decydują trzy przesłanki, tj.:

• bycie w kręgu określonych osób bliskich,
   
• pozostawanie członka rodziny we wspólnym gospodarstwie domowym,
   
• współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności.

Wszystkie wymienione przesłanki muszą występować łącznie.

Jak wskazał SA w Gdańsku w wyroku z dnia 15 kwietnia 2016 r., sygn. akt III AUa 1730/15 "(...) prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego oznacza wspólne zamieszkiwanie tych osób połączone ze wspólnym zaspokajaniem potrzeb życiowych, czyli ścisłą współpracą w załatwianiu spraw związanych z codziennym prowadzeniem domu (np. zakupy, opłata rachunków) (...)". Wspólnota gospodarstwa domowego oznacza, że pozostające w niej osoby mają zaspokajane potrzeby ze środków w dyspozycji wspólnoty (rodziny).

Ubezpieczenia i składki w ZUS

Zasadniczo z tytułu współpracy członek rodziny osoby prowadzącej działalność gospodarczą lub korzystającej z ulgi na start podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz zdrowotnemu w ZUS. Zgłoszenia go do tych ubezpieczeń dokonuje przedsiębiorca na druku ZUS ZUA, z kodem tytułu ubezpieczenia 05 11 X X. Składki społeczne i zdrowotną do ZUS za członka rodziny współpracującego przy prowadzeniu działalności gospodarczej opłaca osoba prowadząca działalność lub korzystająca z ulgi na start na zasadach i w sposób przewidziany dla przedsiębiorców opłacających składki na ubezpieczenia społeczne na ogólnych zasadach. Za osobę współpracującą podlegającą obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym przedsiębiorca nalicza też składki na FP i FS (pod warunkiem, że nie osiągnęła ona odpowiedniego wieku, tj. 55 lat - jeżeli jest kobietą lub 60 lat - gdy jest mężczyzną). Ustala je od kwoty stanowiącej podstawę wymiaru składek emerytalno-rentowych (bez stosowania rocznego ograniczenia). Nie opłaca natomiast za nią składki na FGŚP.

Zatrudnienie rodziny na etacie

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy systemowej za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy. Może się wydawać, że przedsiębiorca, który do pomocy w firmie zatrudni członka rodziny na podstawie umowy o pracę, zgłasza go do ubezpieczeń w ZUS jako pracownika. W konsekwencji na zasadach dotyczących tej grupy ubezpieczonych rozlicza za niego składki ubezpieczeniowe w ZUS. Nie zawsze tak jest, ponieważ wyjątek od tej zasady określa art. 8 ust. 2 ustawy systemowej. Z przepisu tego wynika, że jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, to - dla celów ubezpieczeń w ZUS - jest traktowany jako osoba współpracująca. Znajduje to potwierdzenie w orzecznictwie sądowym, tj. m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2016 r., sygn. akt I UK 272/15. SN wskazał w nim, że istnienie zawartej umowy o pracę między osobą prowadzącą działalność pozarolniczą a członkiem rodziny (tu: małżonką) tej osoby, wykonującą czynności pracownicze w faktycznych warunkach współpracy przy prowadzaniu pozarolniczej działalności, powoduje objęcie tej małżonki ubezpieczeniami w ZUS z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności. To oznacza, że za każdy miesiąc kalendarzowy składki społeczne i zdrowotną osoba taka ma naliczone na zasadach dotyczących osób współpracujących. Z tą jednak różnicą, że o ile z tytułu bezumownej współpracy przedsiębiorca nie nalicza za członka rodziny składki na FGŚP, to wymóg taki jest przewidziany w sytuacji zatrudnienia takiej osoby na podstawie umowy o pracę.

Od zasady tej istnieje pewien wyjątek. W katalogu osób uznanych za współpracujące ustawodawca wymienił m.in. dziecko przedsiębiorcy pozostające z nim we wspólnym gospodarstwie domowym oraz współpracujące przy prowadzeniu tej działalności. Za osobę taką nie uznaje się jednak dziecka, z którym przedsiębiorca (rodzic) zawarł umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego. Taka osoba podlega ubezpieczeniom w ZUS w sposób przewidziany dla pracowników młodocianych. Powinna więc zostać zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego w ZUS z kodem tytułu ubezpieczenia 01 20 X X (tj. pracownik młodociany).

Ustalając, czy członek rodziny może być uznany za osobę współpracującą nie bierze się pod uwagę okresu, przez który współpraca jest wykonywana, wymiaru czasu pracy ani też wieku takiej osoby.

Za osobę współpracującą nie uważa się również współmałżonka jednego ze wspólników spółki zatrudnionego w niej na podstawie umowy o pracę. Taką osobę zgłasza się do ubezpieczeń w organie rentowym jako pracownika. Jest tak dlatego, że małżonek jednego ze wspólników spółki, który zawarł umowę o pracę z tą spółką, na gruncie przepisów ustawy systemowej nie jest traktowany jako osoba współpracująca przy prowadzeniu działalności, lecz posiada status pracownika. Dla ustalenia tytułu do ubezpieczeń w ZUS takiej osoby nie ma znaczenia fakt, że pozostaje ona z jednym ze wspólników tej spółki w związku małżeńskim i prowadzi z nim wspólne gospodarstwo domowe. Ma ona bowiem zawartą umowę o pracę ze spółką, a nie z konkretną osobą prowadzącą pozarolniczą działalność.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1778 ze zm.)