ZUS za rodzinę zatrudnioną w firmie na etacie i zleceniu

Zasadniczo członków rodziny pomagających przedsiębiorcy w prowadzeniu działalności gospodarczej na podstawie umowy o pracę przedsiębiorca zgłasza do ubezpieczeń w ZUS jako osoby współpracujące. Z kolei pomoc rodziny w firmie w ramach umowy zlecenia powoduje objęcie takiej osoby ubezpieczeniami w ZUS w sposób przewidziany dla zleceniobiorców.

Pomoc rodziny w ramach etatu

Generalnie osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę (pracownik) podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (wszystkich ryzyk) oraz zdrowotnemu w ZUS. Są one dla pracownika obligatoryjne od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania. Zgłasza się go do tych ubezpieczeń na druku ZUS ZUA, z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 X X.

Przedstawiona zasada nie dotyczy niektórych członków rodziny przedsiębiorcy pomagających jemu w firmie na podstawie umowy o pracę. Takie osoby - dla celów ubezpieczeniowych w ZUS - zasadniczo uznawane są za osoby współpracujące, a nie za pracowników. Tak wskazuje art. 8 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, dalej zwanej ustawą systemową. Aby jednak tak było, muszą zostać spełnione odpowiednie warunki.

Definicję osoby współpracującej z przedsiębiorcą ustawodawca zawarł w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej. Zgodnie z nim za osobę taką uważa się małżonka, dziecko (własne, drugiego małżonka i przysposobione), rodzica, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające. Przy czym, osoby takie uznaje się za współpracowników tylko wówczas, gdy:

• pozostają z przedsiębiorcą we wspólnym gospodarstwie domowym i
   
• współpracują z nim przy prowadzeniu działalności.

Nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Za osoby współpracujące nie uznaje się innych niż wymienione w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej osób spokrewnionych z przedsiębiorcą, np. brata, siostry, szwagra, szwagierki.

Trzeba wskazać, że ustalając, czy członka rodziny należy uznać za współpracownika, nie bierze się pod uwagę okresu, przez który współpraca jest wykonywana, ani wymiaru czasu pracy.

Zgłoszenia osoby współpracującej do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego przedsiębiorca dokonuje na druku ZUS ZUA (lub ZUS ZZA, gdy z tytułu współpracy podlega ona wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu), z kodem tytułu ubezpieczenia 05 11 X X. Za każdy miesiąc kalendarzowy współpracownik ma naliczone składki ZUS na zasadach dotyczących takich osób. Jest tak nawet wtedy, gdy z tytułu zawartej umowy o pracę w danym miesiącu nie uzyska żadnego przychodu.

Podstawę wymiaru składek na:

• ubezpieczenia społeczne dla współpracownika stanowi kwota nie niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych na dany rok kalendarzowy (w 2018 r. - 2.665,80 zł),
   
• ubezpieczenie zdrowotne dla takiej osoby stanowi również zadeklarowana kwota, jednak nie może ona być niższa niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku (w 2018 r. - 3.554,93 zł).

Zatrudnienie w spółce

Podane wyżej reguły nie dotyczą współmałżonka wspólnika spółki (np. cywilnej), zatrudnionego w tej spółce na etacie. Osobę taką należy zgłosić do ubezpieczeń w ZUS jako pracownika. Małżonek jednego ze wspólników, np. spółki cywilnej, który zawarł umowę o pracę z tą spółką, na gruncie przepisów ustawy systemowej nie jest traktowany jako osoba współpracująca, lecz posiada status pracownika. W związku z tym spółka zgłasza współmałżonka do ubezpieczeń w ZUS na druku ZUS ZUA, z kodem tytułu ubezpieczenia właściwym dla pracowników, tj. 01 10 X X. Składki ubezpieczeniowe spółka nalicza i opłaca za taką osobę na zasadach przewidzianych dla pracowników, a nie dla osób współpracujących.

Umowa zlecenia z rodziną

Obowiązujące przepisy nie zabraniają zawrzeć z członkiem rodziny, np. małżonkiem, umowy zlecenia. W takim przypadku nie ma żadnych wątpliwości co do prawidłowego ustalenia kodu tytułu do ubezpieczeń w ZUS takiej osoby i naliczania za nią składek od kwoty wypłacanego jej wynagrodzenia. Zawsze bowiem z tytułu wykonywanej odpłatnej umowy zlecenia podlega ona ubezpieczeniom w ZUS jako zleceniobiorca i na zasadach dotyczących tej grupy ubezpieczonych są za nią opłacane składki. Tym samym z tytułu wykonywanego zlecenia zgłasza się członka rodziny do ubezpieczeń z kodem tytułu ubezpieczenia 04 11 X X. Jest tak niezależnie od tego, czy przedsiębiorca i zleceniobiorca (członek rodziny) prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, czy nie.

Inaczej przy nieodpłatnym zleceniu

W praktyce zleceniobiorca i zleceniodawca mogą ustalić, że dana czynność prawna lub usługa będzie wykonana nieodpłatnie. Z tym że nieodpłatny charakter umowy zlecenia musi wyraźnie wynikać z treści umowy albo okoliczności towarzyszących jej zawarciu (art. 735 § 1 Kodeksu cywilnego). ZUS stoi na stanowisku, że nieodpłatne wykonywanie umowy zlecenia nie skutkuje dla zleceniobiorcy powstaniem obowiązkowych ubezpieczeń w ZUS (por. interpretacje indywidualne m.in. z dnia 22 stycznia 2016 r., znak: WPI/200000/43/61/2016 oraz z 27 kwietnia 2017 r., znak WPI/200000/43/543/2017).

Inne jednak zdanie prezentuje organ rentowy w przypadku zawarcia przez przedsiębiorcę ze współmałżonkiem (pozostającym z nim we wspólnym gospodarstwie domowym) nieodpłatnej umowy zlecenia. Uważa bowiem, że w takiej sytuacji tytułem do ubezpieczeń jest współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej (por. m.in. interpretację indywidualną z dnia 7 czerwca 2017 r., znak: WPI/200000/43/596/2017).

Należy więc uznać, że jeżeli współmałżonek przedsiębiorcy (pozostający z nim we wspólnym gospodarstwie domowym) wykonuje odpłatną umowę zlecenia, wtedy podlega ubezpieczeniom w ZUS jako zleceniobiorca, a gdy będzie to nieodpłatna umowa zlecenia - jako osoba współpracująca.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1778 ze zm.)

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2018 r. poz. 1025)