Uregulowanie w umowie szkoleniowej zasad zwrotu wynagrodzenia za dodatkowe świadczenia

Pracodawca przyznał pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe, płatne dni wolne od pracy na przygotowanie się do egzaminu (jeden dzień na każdy moduł). Pracownik nie korzysta ze zwolnienia od pracy na szkolenie, ponieważ odbywa się ono w weekendy oraz po godzinach pracy. Nie przysługuje mu też urlop szkoleniowy z art. 103² K.p. Czy w umowie można zobowiązać pracownika do odpracowania tego szkolenia pod rygorem zwrotu wszystkich kosztów poniesionych przez pracodawcę, w tym wypłaconego wynagrodzenia za ww. dni wolne?

Tak. Jednak ustalone w takiej umowie zasady zwrotu poniesionych przez pracodawcę kosztów szkolenia, w tym również wynagrodzenia za dni wolne od pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż wynikałoby to z art. 103⁵ K.p.

Według art. 103¹ § 1 K.p. pracownik podnosi swoje kwalifikacje zawodowe, jeśli zdobywa lub uzupełnia wiedzę i umiejętności, za zgodą lub z inicjatywy pracodawcy. Zgoda taka może zostać wyrażona przez każde zachowanie pracodawcy, które wskazuje na jego akceptację podjęcia dokształcania przez pracownika.

Jeśli tak jest, pracownikowi przysługują świadczenia określone w Kodeksie pracy, takie jak:

• zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania,
   
• urlop szkoleniowy w przypadkach wskazanych w art. 103² K.p.

Wymienione uprawnienia są odpłatne, tj. pracownik za czas ich wykorzystywania zachowuje prawo do wynagrodzenia za pracę (art. 103¹ § 3 K.p.). Mają one też charakter obligatoryjny, co oznacza, że prawo do nich nie zależy od regulacji tej kwestii w umowie szkoleniowej. Przyjmujemy, że w sytuacji opisanej w pytaniu, pracownik nie korzysta z nich ze względu na niespełnienie przesłanek do ich otrzymania.

Obok świadczeń obligatoryjnych, które pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługują z mocy prawa, pracodawca może przyznać świadczenia dodatkowe, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie (art. 103³ K.p.). Podany w cytowanym przepisie katalog świadczeń fakultatywnych jest otwarty. Pracodawca może więc przyznać pracownikowi także inne uprawnienia, np. tak jak w okolicznościach wskazanych w pytaniu dni wolne od pracy.

Przyznanie pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowych świadczeń zależy wyłącznie od woli pracodawcy i uzgodnień między stronami, a ich zakres powinien być uregulowany w umowie szkoleniowej.

W przypadku dni wolnych umowa powinna określać ich liczbę oraz przesądzać, czy pracownikowi za ten okres będzie przysługiwało wynagrodzenie. W umowie szkoleniowej można też zapisać obowiązek "odpracowania" szkolenia, czyli pozostania przez pracownika w zatrudnieniu przez pewien czas po zakończeniu podnoszenia kwalifikacji. Umowa taka nie może jednak zawierać postanowień pogarszających sytuację pracownika w stosunku do minimalnego poziomu określonego w art. 103¹-103⁶ K.p. Dotyczy to również zasad ewentualnego zwrotu pracodawcy poniesionych przez niego kosztów.

Sytuacje, w których pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe musi liczyć się ze zwrotem kosztów poniesionych przez pracodawcę na ten cel z tytułu dodatkowych świadczeń, określa art. 103⁵ K.p. Zgodnie z tą normą może to nastąpić, gdy:

• bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji,
   
• pracodawca rozwiąże z nim stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy (art. 52 K.p.), w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie szkoleniowej, nie dłuższym niż 3 lata,
   
• w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub w okresie "odpracowania" rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem (z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z powodu mobbingu),
   
• w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub w okresie "odpracowania" rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z przyczyn zdrowotnych albo z powodu ciężkiego naruszenia przez pracodawcę podstawowych obowiązków wobec pracownika (art. 55 K.p.) lub z powodu mobbingu (art. 94³ K.p.), mimo braku przyczyn określonych w tych przepisach.

Powołana norma przewiduje, że kwota zwrotu świadczeń udzielonych pracownikowi w przypadku rozwiązania umowy o pracę ma być proporcjonalna do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia. Potwierdza to stanowisko resortu pracy z dnia 12 sierpnia 2010 r. (znak: DPR-III-053-80457/TW/AGr/10) oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2012 r. (sygn. akt II PK 173/11, OSNP 2013/3-4/35). Umowa szkoleniowa nie może więc stanowić, że pracownik w każdym czasie będzie miał obowiązek zwrotu świadczeń w pełnej wysokości.