Wzajemne rozliczenia polegające na wymianie towaru za towar, usługi za usługę lub towaru za usługę to najstarszy system ekonomiczny na świecie. Mimo bagażu historii nic nie wskazuje na to, aby transakcje tego typu odchodziły w zapomnienie. Umowy zamiany oraz barteru, co do zasady niewymagające dokonywania przesunięć środków pieniężnych, pozostają atrakcyjnymi instrumentami zarówno dla osób prywatnych, jak i przedsiębiorców. Mogą jednak powodować pewne komplikacje podatkowe.
Umowę zamiany reguluje art. 603 i art. 604 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 ze zm.). Polega ona na zobowiązaniu się każdej ze stron do przeniesienia na drugą stronę własności rzeczy, w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy. Stąd wynika istotne ograniczenie: zamiana dotyczy tylko rzeczy (przedmiotów materialnych), przy czym zarówno ruchomych, jak i nieruchomych. Na potrzeby niniejszego opracowania skupimy się tylko na tych pierwszych.
Wprawdzie zamiana ma charakter niepieniężny, ale ze względu na podobieństwo, stosuje się do niej przepisy dotyczące sprzedaży. Ten typ umowy wybierają najczęściej osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej. W związku z tym, że zamiana jest uważana za postać odpłatnego zbycia, ma do niej zastosowanie art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. d) ustawy o pdof (Dz. U. z 2024 r. poz. 226 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem odpłatne zbycie innych rzeczy (tzn. ruchomości) stanowi źródło przychodów, jeżeli nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane przed upływem pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym doszło do nabycia. W przypadku zamiany okresy te odnoszą się do każdej ze stron transakcji, co sprawia, że ich sytuacja podatkowa może kształtować się odmiennie - jedna ze stron będzie podlegała obowiązkowi podatkowemu, a druga nie.
Oczywiste jest, że strony umowy będą dążyć do jej neutralności podatkowej, jednak gdyby nie było to możliwe i zamiana dokonała się przed upływem wskazanego półrocznego okresu, to ustalenie dochodu powinno nastąpić na podstawie art. 24 ust. 6 ustawy o pdof. Podstawą wymiaru podatku będzie więc różnica pomiędzy przychodem z odpłatnego zbycia, którym jest wartość rynkowa rzeczy, a kosztem jej nabycia, zmniejszona o wartość nakładów poczynionych w czasie posiadania rzeczy. Podatek oblicza się według skali podatkowej i rozlicza w zeznaniu rocznym. Jednak przychód z zamiany - jeżeli z tytułu jednej umowy nie przekracza 6.000 zł - może korzystać ze zwolnienia od podatku z art. 21 ust. 1 pkt 32b ustawy o pdof (przykład 1).
W odróżnieniu od umowy zamiany barter nie jest bezpośrednio uregulowany w przepisach prawa cywilnego. Legalność jego stosowania gwarantuje jednak kodeksowa zasada swobody umów. Brak regulacji prawnych przemawia za konstruowaniem tego rodzaju umów na piśmie. Przydadzą się one m.in. jako dowód wobec fiskusa.
Tym, co odróżnia barter od umowy zamiany, jest pełna ekwiwalentność wzajemnych świadczeń w naturze, bez konieczności dokonania jakiegokolwiek dodatkowego rozliczenia pieniężnego. Następuje zatem wzajemne odpłatne zbycie z równoczesnym potrąceniem należności. Ponadto w umowie barterowej możliwa jest nie tylko wymiana towaru za towar, ale także usługi za usługę lub towaru za usługę. Barter jest więc chętniej od zamiany wykorzystywany w obrocie profesjonalnym.
W takim przypadku obie strony transakcji powinny ustalić przychód z działalności gospodarczej w oparciu o art. 11 ust. 2 ustawy o pdof albo art. 14 ust. 2 ustawy o pdop (Dz. U. z 2023 r. poz. 2805 ze zm.). Przychodem będzie zatem wartość należnych świadczeń w naturze, obliczona na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami i prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania.
Datą powstania przychodu będzie, co do zasady, dzień wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi albo częściowego wykonania usługi, nie później niż dzień wystawienia faktury albo uregulowania należności. Natomiast dochodem z transakcji barterowych jest różnica pomiędzy ustalonym przychodem a kosztami nabycia lub wytworzenia we własnym zakresie wydanych towarów albo kosztami wykonanych usług na rzecz kontrahenta.
Przykładem rozliczeń barterowych są umowy zawierane pomiędzy przedsiębiorcami będącymi producentami lub dystrybutorami jakichś dóbr a influencerami świadczącymi w internecie usługi reklamowe (przykład 2).
|
Przykład 1 A i B są kolekcjonerami książek. Zamierzają wymienić się okazami bibliofilskimi. A zbywa książkę nabytą 2 miesiące wcześniej za kwotę 100 zł, której wartość rynkowa wynosi 6.000 zł. B oferuje w zamian okaz zakupiony 5 miesięcy temu za 800 zł, wyceniany według kryteriów rynkowych na 7.000 zł. Książka ta była w chwili zakupu w złym stanie, dlatego B poniósł udokumentowane wydatki na usługi introligatorskie w kwocie 500 zł. Z powyższego wynika, że A, choć osiąga przychód z zamiany, to jednak nie jest zobowiązany do uiszczenia podatku, gdyż obejmuje go zwolnienie z art. 21 ust. 1 pkt 32b ustawy o pdof. Natomiast B jest zobowiązany rozpoznać przychód w kwocie 7.000 zł, od którego odejmie koszty jego nabycia (800 zł) oraz wartość nakładów poczynionych w czasie posiadania rzeczy (500 zł). Tak obliczony dochód (5.700 zł) powinien zostać wykazany w części E zeznania rocznego PIT-36.
Spółka zajmuje się sprzedażą luksusowego obuwia. W celu pozyskania nowych klientów podjęła współpracę ze znanym influencerem, który zapewni reklamę w mediach społecznościowych. W tym celu influencerowi zostało nieodpłatnie wydane obuwie będące przedmiotem promocji. Spółka rozpozna zatem przychód w postaci wartości otrzymanego od influencera świadczenia reklamowego (z założenia powinno ono posiadać wartość ekwiwalentną wobec świadczenia wzajemnego) i jednocześnie rozliczy w rachunku podatkowym koszt nabycia wydanego mu obuwia (por. interpretację indywidualną Dyrektora KIS z dnia 1 marca 2023 r., nr 0111-KDIB1-3.4010.1.2023.2.AN). |
| ||||||||||||
|
||||||||||||
