Elastyczne systemy czasu pracy dla pracowników

W firmach, w których zapotrzebowanie na pracę jest różne, pracodawcy mogą wprowadzać inne systemy i rozkłady czasu pracy niż powszechnie stosowaną podstawową organizację. Wprowadzenie innych systemów i rozkładów pozwala na bardziej elastyczne planowanie czasu pracy, dostosowując je do natężenia pracy w firmie.

System równoważny

Stosowanie systemu równoważnego w tzw. wariancie podstawowym jest dopuszczalne, gdy uzasadnia to rodzaj pracy lub jej organizacja (art. 135 § 1 K.p.). Możliwe jest wtedy przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin, który jest równoważony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy.

System równoważny może być wprowadzony przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy. W takich okolicznościach można w nim przedłużyć dobowy wymiar czasu pracy nie więcej niż do 16 godzin (art. 136 § 1 K.p.).

Natomiast do pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób oraz pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych może być stosowany system równoważny, w którym dopuszcza się przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy nawet do 24 godzin na dobę (art. 137 K.p.).

Ruchomy czas pracy

Rozkładem, który pozwala na stosowanie elastycznych godzin pracy, jest ruchomy rozkład czasu pracy. Może on przewidywać:

• różne godziny rozpoczynania pracy w dniach, które zgodnie z rozkładem są dla pracowników dniami pracy,
• przedział czasu, w którym pracownik decyduje o godzinie rozpoczęcia pracy w dniu, który zgodnie z rozkładem jest dla pracownika dniem pracy.

Należy jednak pamiętać, że wykonywanie pracy w ruchomej organizacji nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku dobowego wynoszącego co najmniej 11 godzin i tygodniowego wynoszącego co najmniej 35 godzin. Ponadto ponowne wykonywanie pracy w rozkładzie ruchomym w tej samej dobie nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych (art. 140¹ § 4 K.p.).

Ruchomy czas pracy może być wprowadzony przez pracodawcę w każdym systemie czasu pracy zgodnie z art. 150 § 3 K.p., a także ustalony na pisemny wniosek pracownika na podstawie art. 150 § 5 K.p.

System skróconego tygodnia

System skróconego tygodnia pracy może być stosowany na pisemny wniosek pracownika. Pozwala on na wykonywanie przez pracownika pracy przez mniej niż 5 dni w ciągu tygodnia, przy równoczesnym wydłużeniu dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin (art. 143 K.p.). System ten wprowadza się na podstawie umowy o pracę (art. 150 § 6 K.p.).

System weekendowy

System pracy weekendowej pozwala na wykonywanie pracy wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta (art. 144 K.p.). W tym systemie czasu pracy dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin. Zastosowanie systemu pracy weekendowej następuje na pisemny wniosek pracownika i wprowadza się go na podstawie umowy o pracę (art. 150 § 6 K.p.). Należy wyjaśnić, że system weekendowy najczęściej stosuje się do pracowników zatrudnionych na część etatu. Pracownik świadczący pracę w tej organizacji na pełny etat nie jest w stanie w większości okresów rozliczeniowych wypracować pełnego wymiaru czasu pracy, gdyż nie pozwala na to praca - nawet w maksymalnym wymiarze dobowym - tylko w piątki, soboty, niedziele i święta.

System zadaniowy

Inną elastyczną organizacją pracy jest system zadaniowy. Stosuje się go w przypadkach uzasadnionych rodzajem pracy lub jej organizacją albo miejscem wykonywania pracy (art. 140 K.p.). Pracodawca, po porozumieniu z pracownikiem, ustala czas niezbędny do wykonania powierzonych zadań, uwzględniając wymiar czasu pracy wynikający z norm określonych w art. 129 K.p.

W systemie zadaniowym pracownik może dowolnie ustalać swój rozkład czasu pracy. Jednakże zakres jego zadań powinien być tak określony, aby pracownik miał możliwość wykonania ich w czasie nieprzekraczającym 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym (por. wyrok SN z dnia 19 stycznia 2016 r., sygn. akt I PK 24/15 - patrz ramka). W systemie tym nie ewidencjonuje się godzin pracy. Natomiast w ewidencji wskazuje się dni pracy i okresy nieobecności ze wskazaniem ich rodzaju.

System zadaniowy ustala się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy. Jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy ani nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy, określa się go w obwieszczeniu (art. 150 K.p.).

Indywidualny rozkład czasu pracy

Na pisemny wniosek pracownika pracodawca może ustalić indywidualny rozkład jego czasu pracy w ramach systemu czasu pracy, którym pracownik jest objęty (art. 142 K.p.). Indywidualny rozkład czasu pracy stosowany na wniosek pracownika zazwyczaj polega na odmiennej od pozostałych pracowników porze rozpoczynania pracy, odmiennej ilości godzin pracy w poszczególnych dniach (w ramach obowiązujących norm lub przedłużonego wymiaru dobowego), czasu wykorzystania przerw w pracy albo rozkładu dni wolnych z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy.

Indywidualny rozkład czasu pracy ustala się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy, a jeżeli pracodawca nie jest objęty układem ani nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy, w obwieszczeniu.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2025 r. poz. 277)