Korzystanie z urlopu macierzyńskiego, w tym uzupełniającego

Podstawowym urlopem z tytułu rodzicielstwa przysługującym pracownikom zatrudnionym w ramach stosunku pracy jest urlop macierzyński. Z uwagi na przeznaczenie tego urlopu pewna jego pula powinna zostać wykorzystana przez matkę, a rezygnacja z niego jest możliwa pod określonymi warunkami. Już niedługo rodzice dziecka będą też mogli skorzystać z nowego rodzaju wspomnianego urlopu, tj. uzupełniającego urlopu macierzyńskiego.

Wymiary urlopu

Wymiar urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Jak wskazano w art. 180 § 1 K.p. (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465 ze zm.), pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:

• 20 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka,
• 31 tygodni - w przypadku urodzenia dwojga dzieci,
• 33 tygodni - w przypadku urodzenia trojga dzieci,
• 35 tygodni - w przypadku urodzenia czworga dzieci,
• 37 tygodni - w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci.

Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego. W celu skorzystania z urlopu przed porodem musi ona złożyć wniosek w tej sprawie, który powinien zawierać:

• imię i nazwisko pracownicy,
• wskazanie daty, od której ma być udzielona część urlopu macierzyńskiego.

Do wniosku należy dołączyć kopię zaświadczenia lekarskiego wystawionego na zwykłym druku, określającego przewidywaną datę porodu. Powyższe wynika z § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz. U. z 2023 r. poz. 937), dalej rozporządzenia w sprawie uprawnień rodzicielskich.

Rezygnacja i przejęcie urlopu

Rezygnacja z urlopu macierzyńskiego przez matkę dziecka na rzecz pracownika - ojca wychowującego dziecko generalnie może nastąpić dopiero po wykorzystaniu przez matkę po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego (art. 180 § 4 K.p.). Jedynie w przypadku, gdy pracownica - matka dziecka legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, może zrezygnować z części urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni tego urlopu, pod warunkiem że pozostałą część urlopu wykorzysta pracownik - ojciec wychowujący dziecko albo pracownik - inny członek najbliższej rodziny (art. 180 § 6 K.p.). Ponadto opiekę nad dzieckiem, po rezygnacji z urlopu macierzyńskiego przez pracownicę, może przejąć:

• ubezpieczony - ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową, przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego - pod warunkiem, że matka dziecka wykorzystała po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego,
• ubezpieczony - ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową albo ubezpieczony - inny członek najbliższej rodziny, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową, przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego - pod warunkiem, że pracownica legitymująca się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji wykorzystała po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego.

Przepisy Kodeksu pracy nie definiują pojęcia członka najbliższej rodziny, o którym mowa w art. 180 § 6 K.p., odsyłając w tym zakresie do ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2023 r. poz. 2780). Opierając się na przepisach tej ustawy, w tym odpowiednim stosowaniu jej art. 32 ust. 2, za najbliższego członka rodziny (obok ojca dziecka) należy uznać również m.in. ojczyma, macochę, teściów, dziadków i rodzeństwo. Należy zaznaczyć, że rezygnacja z urlopu macierzyńskiego przez matkę dziecka jest niedopuszczalna, jeżeli ojciec dziecka/inny członek rodziny nie przejmie tego urlopu.

Pracownica, która po wykorzystaniu obligatoryjnej części urlopu macierzyńskiego chce zrezygnować z tego urlopu, musi złożyć wniosek, w postaci papierowej lub elektronicznej, w sprawie rezygnacji w terminie nie późniejszym niż na 7 dni przed przystąpieniem do pracy (art. 180 § 8 K.p.). Wówczas pracownik - ojciec dziecka lub pracownik - inny członek najbliższej rodziny powinien złożyć wniosek w sprawie udzielenia mu tego urlopu na co najmniej 14 dni przed jego planowanym rozpoczęciem.

Do wniosków w sprawie rezygnacji i w sprawie udzielenia ww. urlopu należy dołączyć dokumenty wskazane w § 3-5 rozporządzenia w sprawie uprawnień rodzicielskich.

Należy nadmienić, że Kodeks pracy w art. 180 przewiduje kilka przypadków udzielenia urlopu macierzyńskiego w innym (krótszym) wymiarze pracownikowi - ojcu dziecka lub innemu najbliższemu członkowi rodziny. Chodzi tu o sytuacje uregulowane w art. 180 § 10-17 K.p., związane m.in. z pobytem matki dziecka w szpitalu, jej śmiercią lub porzuceniem dziecka.

Uzupełniający urlop macierzyński

W dniu 19 marca 2025 r. wejdą w życie przepisy Kodeksu pracy przewidujące prawo do uzupełniającego urlopu macierzyńskiego. Zgodnie z nowym art. 180² K.p., który zacznie obowiązywać od tej daty, uzupełniający urlop macierzyński będzie przysługiwał pracownicy (oraz pracownikowi - ojcu wychowującemu dziecko) w przypadku urodzenia dziecka:

• przed ukończeniem 28. tygodnia ciąży lub z masą urodzeniową nie większą niż 1.000 g - w wymiarze tygodnia uzupełniającego urlopu macierzyńskiego za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu do upływu 15. tygodnia po porodzie,
• po ukończeniu 28. tygodnia ciąży i przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży i z masą urodzeniową większą niż 1.000 g - w wymiarze tygodnia uzupełniającego urlopu macierzyńskiego za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu do upływu 8. tygodnia po porodzie,
• po ukończeniu 37. tygodnia ciąży i jego pobytu w szpitalu, pod warunkiem że pobyt dziecka w szpitalu po porodzie będzie wynosił co najmniej 2 kolejne dni, przy czym pierwszy z tych dni będzie przypadał w okresie od 5. do 28. dnia po porodzie - w wymiarze tygodnia uzupełniającego urlopu macierzyńskiego za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu w okresie od 5. dnia do upływu 8. tygodnia po porodzie.

Do uzupełniającego urlopu macierzyńskiego będzie miał również prawo rodzic adopcyjny/w ramach rodziny zastępczej, jeżeli pobyt dziecka w szpitalu nastąpi po przyjęciu dziecka na wychowanie.

W przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie, przy ustalaniu wymiaru uzupełniającego urlopu macierzyńskiego uwzględniana będzie waga dziecka o najniższej masie urodzeniowej oraz okres pobytu w szpitalu dziecka najdłużej hospitalizowanego. Ponadto przy ustalaniu wymiaru ww. urlopu okresy pobytu dziecka w szpitalu do upływu odpowiednio 8. albo 15. tygodnia po porodzie będą sumowane, a niepełny tydzień zaokrąglany w górę do pełnego.

Zgodnie z regulacjami przejściowymi pracownicy, którzy w dniu 19 marca 2025 r. będą uprawnieni do korzystania lub będą korzystali z urlopu macierzyńskiego albo urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, uzyskają prawo do uzupełniającego urlopu macierzyńskiego. Będzie on udzielany na wniosek składany w postaci papierowej lub elektronicznej przez pracownicę albo pracownika - ojca wychowującego dziecko, najpóźniej w ostatnim dniu urlopu macierzyńskiego/urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Tryb udzielania urlopu

Uzupełniający urlop macierzyński będzie udzielany bezpośrednio po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, jednorazowo, na wniosek składany w postaci papierowej lub elektronicznej przez pracownicę albo pracownika - ojca wychowującego dziecko, w terminie nie krótszym niż 21 dni przed zakończeniem korzystania z urlopu macierzyńskiego (podstawowego).

Do wniosku trzeba będzie dołączyć zaświadczenie wydane przez szpital, w którym przebywało dziecko, oraz dokumenty określone w rozporządzeniu w sprawie uprawnień rodzicielskich. Rozporządzenie to w obecnym brzmieniu nie zawiera regulacji w zakresie wniosku o uzupełniający urlop macierzyński, ale aktualnie trwają prace nad projektem nowego rozporządzenia w tej sprawie (druk nr 39 z wykazu RCL). Jak wynika z § 14 projektowanego rozporządzenia, wniosek o ww. urlop powinien zawierać imię i nazwisko pracownika, termin zakończenia urlopu macierzyńskiego oraz wskazanie okresu, na który ma być udzielony uzupełniający urlop macierzyński. Do wniosku trzeba będzie dołączyć odpowiednie oświadczenia i dokumenty, tj.:

• oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania z uzupełniającego urlopu macierzyńskiego albo z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi ww. urlopu przez drugiego z rodziców dziecka,
• zaświadczenie wydane przez szpital zawierające informacje o tygodniu ciąży, w którym urodziło się dziecko, lub masie urodzeniowej dziecka oraz informacje o okresie pobytu dziecka w szpitalu.

Powyższe wymogi dotyczą odpowiednio wniosku pracownika - rodzica adopcyjnego o udzielenie uzupełniającego urlopu macierzyńskiego. W takim przypadku do wniosku tego pracownika konieczne będzie dołączenie również:

• zaświadczenia wydanego przez szpital zawierającego informacje o tygodniu ciąży, w którym urodziło się dziecko, lub masie urodzeniowej dziecka oraz informacje o okresie pobytu dziecka w szpitalu,
• oświadczenia pracownika o dacie przyjęcia dziecka (dzieci) na wychowanie oraz kopię wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka (dzieci), zawierającego datę urodzenia dziecka (dzieci) z poświadczeniem sądu opiekuńczego o dacie wystąpienia do sądu, lub zaświadczenie sądu opiekuńczego o dacie wystąpienia do sądu o przysposobienie dziecka (dzieci), zawierające datę urodzenia dziecka (dzieci), albo kopię prawomocnego orzeczenia sądu opiekuńczego o umieszczeniu dziecka (dzieci) w rodzinie zastępczej, albo kopię umowy cywilnoprawnej zawartej pomiędzy rodziną zastępczą a starostą.