Stosunek pracy nauczyciela mianowanego został rozwiązany 10 grudnia 2024 r. za porozumieniem stron w związku z planowanym przejściem na nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Uprawnienie do tego świadczenia nauczyciel nabył 26 grudnia 2024 r. (ukończył 60 lat), a decyzję ZUS o jego przyznaniu otrzymał 20 stycznia 2025 r. Jak wynika z oświadczenia nauczyciela, od chwili ustania zatrudnienia nie podjął żadnej pracy zarobkowej. Czy należy mu się trzymiesięczna odprawa emerytalna?
Nauczyciel mianowany nie ma prawa do tzw. odprawy emerytalnej w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia ostatnio pobieranego w szkole będącej podstawowym miejscem jego pracy, skoro rozwiązał stosunek pracy przed nabyciem uprawnień do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Jest jednak do niej uprawniony, jeżeli między ustaniem stosunku pracy a przejściem na to świadczenie istniał związek funkcjonalny.
Kluczowy dla odprawy emerytalnej nauczyciela jest art. 87 ustawy Karta Nauczyciela, dalej ustawy KN. Dodatkowo trzeba wziąć pod uwagę art. 22 ust. 3 w zw. z art. 91b ust. 1 tego aktu prawnego. W efekcie nabycie prawa do odprawy emerytalnej zależy od łącznego wystąpienia czterech przesłanek, tj.:
W dalszej części skupimy się na ich realizacji przez nauczyciela mianowanego w odniesieniu do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego z uwagi na zakres pytania Czytelnika.
Wysokość odprawy emerytalnej - przy spełnieniu wymienionych warunków - wynosi dwumiesięczne ostatnio pobierane wynagrodzenie w szkole będącej podstawowym miejscem jego pracy lub trzymiesięczne, gdy nauczyciel ma za sobą 20 lat pracy nauczycielskiej. W razie zbiegu prawa do obydwu odpraw, nauczycielowi przysługuje jedna z nich - korzystniejsza.
Prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego przysługuje nauczycielom zatrudnionym w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz. U. z 2025 r. poz. 174), dalej ustawy o świadczeniach kompensacyjnych (art. 3 tej ustawy).
Przepis art. 4 tego aktu prawnego wskazuje warunki do przyznania prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, wymagając ich łącznego spełnienia.
Decyzja o przyznaniu nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nauczycielowi z pytania potwierdza spełnienie powyższych warunków w dacie wydania decyzji (art. 7 ustawy o świadczeniach kompensacyjnych i wyrok SA w Szczecinie z 1 lutego 2024 r., sygn. akt III AUa 346/23). Dla Czytelnika ma jednak znaczenie pogląd judykatury o konieczności ukończenia ustawowego wieku przed rozwiązaniem stosunku pracy, a nie po jego ustaniu. Sądy uważają, że wszystkie ustawowe warunki muszą być spełnione najpóźniej w dniu rozwiązania stosunku pracy (por. m.in. wyroki SN z 17 września 2019 r., sygn. akt III UK 236/18, z 14 listopada 2017 r., sygn. akt I UK 447/16 i z 26 lipca 2017 r., sygn. akt I UK 306/16 oraz wyrok SA w Białymstoku z 15 grudnia 2020 r., sygn. akt III AUa 710/20).
W świetle powyższej interpretacji, nauczyciel z pytania nie spełnił pierwszej przesłanki do uzyskania odprawy emerytalnej. Nie spełnił warunków do uzyskania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, gdyż osiągnął ustawowy wiek już po rozwiązaniu stosunku pracy. Ponieważ art. 87 ustawy KN wymaga łącznej realizacji wskazanych w nim wymogów, Czytelnik nie musi wypłacać odprawy emerytalnej. Jednak trafność takiego wniosku należy ocenić w kontekście drugiego z warunków wskazanych w art. 87 ustawy KN. Charakter związku ustania zatrudnienia z przejściem na nauczycielskie świadczenie kompensacyjne może bowiem prowadzić do utrzymania tej konkluzji albo do innego rozstrzygnięcia. Ponadto z racji braku wiążącego charakteru orzeczeń sądowych (odnoszą się jedynie do stron spraw, których dotyczą), Czytelnik może przyjąć odmienne stanowisko, pamiętając o dyscyplinie finansów publicznych. Oznaczałoby to spełnienie pierwszej z ustawowych przesłanek.
Przepis art. 87 ustawy KN wymaga, żeby stosunek pracy ustał w związku z przejściem na nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, które zrównuje z przejściem na emeryturę i rentę. Ponieważ nie określa, jak należy rozumieć ten związek, na podstawie art. 91c ust. 1 ustawy KN, można skorzystać z orzecznictwa wydanego do art. 921 K.p. dotyczącego odprawy emerytalno-rentowej, mimo że nie obowiązuje on wobec nauczycieli.
Judykatura konsekwentnie interpretuje "związek z przejściem na rentę lub emeryturę" szeroko. Nadaje mu charakter:
Tak wynika ze stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego m.in. w wyrokach z 27 września 2023 r. (sygn. akt I PSKP 53/22), z 29 listopada 2022 r. (sygn. akt I PSKP 83/21), z 16 września 2021 r. (sygn. akt II PSKP 43/21, OSNP 2022/4/36) i z 1 kwietnia 2015 r. (sygn. akt II PK 136/14).
W sytuacji z pytania jedynie związek funkcjonalny mógłby uzasadniać spełnienie przesłanki związku ustania zatrudnienia z przejściem na nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Nie można ocenić jego faktycznego wystąpienia, ponieważ Czytelnik nie ujawnił wszystkich okoliczności zawarcia porozumienia rozwiązującego stosunek pracy.
Zwracamy uwagę! Prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego rekompensuje konieczność wcześniejszego odejścia z zawodu, a nie z rynku pracy. Dlatego nie jest tożsame z prawem do emerytury. Stanowi pomost między zakończeniem pracy nauczycielskiej a definitywnym przejściem na emeryturę (por. m.in. wyroki SN z 18 maja 2022 r., sygn. akt II USKP 205/21 i z 10 kwietnia 2013 r., sygn. akt II UK 205/12, OSNP 2014/7/102). Na gruncie art. 87 ustawy KN ma jednak takie samo znaczenie.
Odprawy emerytalnej nie otrzyma nauczyciel mianowany, który odebrał odprawę w razie rozwiązania stosunku pracy z uwagi na:
Ponieważ Czytelnik nie wspomniał o zaistnieniu takiej okoliczności, przyjmujemy, że ten warunek nauczyciel z pytania spełnił.
Odprawa emerytalna nie przysługuje nauczycielom zatrudnionym w niższym wymiarze niż 1/2 pensum. To efekt wyłączenia na podstawie art. 91b ust. 1 ustawy KN. Z kolei ten przepis nie ma zastosowania do nauczyciela zatrudnionego w kilku szkołach, który w żadnej z tych szkół nie jest zatrudniony w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, lecz łącznie stanowi co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć dla danego stanowiska (art. 22 ust. 3 ustawy KN). Zakładamy, że nauczyciel z pytania spełnił warunek minimalnego wymiaru zajęć.
Przypominamy, że nauczyciel mianowany powinien być zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć (art. 10 ust. 5 pkt 6 ustawy KN). Ograniczenie pensum jest możliwe wyłącznie w trybie art. 22 ust. 2 ustawy KN.
W uzasadnieniu wyroku z 8 września 2015 r. (sygn. akt I UK 468/14, OSNP 2017/7/89) Sąd Najwyższy stwierdził, że: "(...) Wyklucza możliwość nabycia świadczenia kompensacyjnego podjęcie przez nauczyciela, po rozwiązaniu stosunku pracy, innego zatrudnienia, gdy w dacie rozwiązania stosunku pracy nie osiągnął on wymaganego ustawą wieku. Traci on wówczas wymagany ustawą kompensacyjną status nauczyciela, a tylko spełnienie się łącznie wszystkich przesłanek koniecznych do nabycia świadczenia kompensacyjnego powoduje powstanie prawa do tego świadczenia. (...)". Nauczyciel z pytania nie podjął żadnego zatrudnienia (nauczycielskiego lub innego) po rozwiązaniu stosunku pracy a przed nabyciem prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, lecz z racji braku pozostawania w nauczycielskim stosunku pracy trudno uznać, że przysługiwał mu status nauczyciela w wymienionym okresie. Nie zmienia to także faktu, że w chwili rozwiązywania stosunku pracy nie spełniał wszystkich kryteriów zapisanych w art. 87 ustawy KN.
Ustawa o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych nie zawiera negatywnej przesłanki wyłączającej prawo do tego świadczenia w przypadku podjęcia zatrudnienia po nabyciu uprawnień do niego, a jedynie określa w art. 9 jego konsekwencje (zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia). To stanowisko judykatury wyrażone m.in. w postanowieniach SN z 14 grudnia 2022 r. (sygn. akt II USK 141/22) i z 14 listopada 2019 r. (sygn. akt I UK 1/19) oraz w wyroku SA w Poznaniu z 15 lutego 2023 r. (sygn. akt III AUa 704/21). Nie dotyczy ono nauczyciela z pytania.
Czy nauczyciel z poprzedniego pytania jest uprawniony do korzystania z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych?
Tak, ponieważ placówka z poprzedniego pytania była ostatnim pracodawcą nauczyciela przed uzyskaniem prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.
Do nauczycieli nieaktywnych zawodowo, na których pracodawca ma obowiązek odprowadzać odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (dalej Fundusz), art. 53 ust. 2 ustawy KN zalicza nauczycieli będących emerytami lub rencistami oraz pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Przepis ten nie rozstrzyga, który pracodawca jest do tego zobowiązany. Z tego powodu na podstawie art. 53 ust. 5 ustawy KN należy sięgnąć do interpretacji sądowych dotyczących ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 288), dalej ustawy o Funduszu, która w art. 2 pkt 5 do osób uprawnionych do świadczeń z Funduszu zalicza emerytów i rencistów - byłych pracowników.
W uzasadnieniu wyroku z 21 lutego 2024 r. (sygn. akt III PZP 3/23) Sąd Najwyższy stwierdził, że: "(...) uprawnionym do korzystania z funduszu jest również osoba, która uzyskała świadczenia z ubezpieczenia społecznego po zakończeniu zatrudnienia pracowniczego, pod warunkiem jednak, że w międzyczasie nie połączyła się umową o pracę z innym podmiotem. W rezultacie »były pracownik« to ten, kto po zakończeniu pracy nie nawiązał nowego stosunku pracy (...)". Dotyczy to nauczyciela z pytania, ponieważ ustawa o Funduszu nie stawia żadnych warunków nabycia statusu osoby uprawnionej do korzystania ze świadczeń z Funduszu.
Jeżeli nauczyciel przestaje pracować i nabywa prawo do emerytury, renty albo nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, to staje się emerytem - byłym pracownikiem tego pracodawcy, u którego był bezpośrednio (ostatnio) zatrudniony przed nabyciem prawa do jednego z wymienionych świadczeń (por. uchwała SN z 15 listopada 1991 r., sygn. akt I PZP 56/91, OSNC 1992/4/63). Nie traci tego uprawnienia w sytuacji podjęcia zatrudnienia u innego pracodawcy, nie zawieszając pobierania emerytury (por. uzasadnienie powołanego wcześniej wyroku SN z 21 lutego 2024 r.). Czytelnik jest takim pracodawcą dla nauczyciela z pytania.
| ||||||||||||
|
||||||||||||
