Gratyfikacje finansowe dla osób wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze

Pracownica w listopadzie br. ukończy 60 lat i przejdzie na emeryturę. Przez 17 lat pracowała w szczególnych warunkach. Czy z tytułu tej pracy przysługują jej dodatkowe korzyści? 

Ubezpieczonym wykonującym pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, oprócz wcześniejszego przejścia na emeryturę, ustawodawca wprowadził gratyfikacje finansowe omówione na kolejnych stronach.

Rekompensata za przejście na emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym

Osobom, które w wyniku zmiany przepisów nie mogły skorzystać z wcześniejszego przejścia na emeryturę przysługuje rekompensata doliczana do kapitału początkowego.

Celem rekompensaty jest złagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Prawo do uzyskania rekompensaty przysługuje osobie urodzonej po 1948 r., która przed 1 stycznia 2009 r. pracowała przez co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów obowiązujących do 31 grudnia 2008 r. (art. 32 i 33 ustawy emerytalnej) i wystąpiła z wnioskiem o przyznanie prawa do powszechnej emerytury. Przy ustalaniu 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą zostać uwzględnione jedynie okresy, w których praca ta była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Nie zostaną natomiast zaliczone okresy niewykonywania pracy, za które wypłacono wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Wysokość rekompensaty uzależniona jest m.in. od:

• udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych wymienionych w ustawie emerytalnej i osiągniętych przed dniem 1 stycznia 2009 r.,
   
• długości okresu wykonywania przed dniem 1 stycznia 2009 r. pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
   
• obniżonego wieku emerytalnego określonego dla danego rodzaju pracy,
   
• wieku osoby ubiegającej się o rekompensatę, ukończonego na dzień 31 grudnia 2008 r.

Rekompensatę oblicza się według następującego wzoru:

R = 64,32 x K x X

gdzie:

• K - oznacza kwotę emerytury "hipotetycznej" obliczonej w decyzji o ustaleniu kapitału początkowego,
   
• X - współczynnik, który określa jaką część wymogów do wcześniejszej emerytury ubezpieczony spełnił do 31 grudnia 2008 r.

Współczynnik X jest obliczany w następujący sposób:

• porównuje się okres składkowy i nieskładkowy udowodniony na dzień 31 grudnia 2008 r. w stosunku do wymaganych 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn, następnie
   
• ustala się stosunek faktycznie przepracowanych lat w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w stosunku do wymaganych 15 lat, dalej
   
• wiek ubezpieczonego ustalony na dzień 31 grudnia 2008 r. pomniejszony o 18 lat dzieli się przez obniżony wiek emerytalny również pomniejszony o 18 lat.

Tak ustalone wartości mnoży się i z ustalonego iloczynu wyciąga pierwiastek sześcienny.

Rekompensata nie jest samodzielnym świadczeniem pieniężnym. Jest to dodatek do kapitału początkowego i w konsekwencji podwyższa podstawę obliczenia emerytury. Rekompensata wraz z kapitałem początkowym podlega przysługującym waloryzacjom.

Podwyższenie stażu składkowego za wcześniejsze przejście na emeryturę

Osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura w obniżonym wieku (w zależności od rodzaju wykonywanych prac), jeżeli w dniu 1 stycznia 1999 r. spełniały następujące warunki:

• posiadały okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w wymiarze wymaganym w ustawie emerytalnej (np. 10 lub 15 lat),
   
• posiadały okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn,
   
• nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa.

Tak stanowi art. 184 ustawy emerytalnej.

Zgodnie z art. 185 ust. 1 ustawy emerytalnej, przy ustalaniu wysokości emerytury dla osób, które prawo do emerytury nabędą w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, kapitał początkowy podlega przeliczeniu poprzez dodanie do okresów składkowych okresu równego różnicy pomiędzy powszechnym wiekiem emerytalnym a faktycznym wiekiem przejścia na emeryturę. Oznacza to, że przebyty przed 1999 r. okres składkowy powiększa się o lata nieprzepracowane między niższym a powszechnym wiekiem emerytalnym.

Od 1 listopada 2019 r. ZUS przyznał prawo do emerytury 62-letniemu mężczyźnie. Wnioskodawca udowodnił staż składkowy i nieskładkowy w wymiarze 41 lat i 8 miesięcy, w tym 18 lat pracy w szczególnych warunkach przypadającej do końca 1998 r. W związku z powyższym zainteresowanemu przysługuje prawo do zwiększenia kapitału początkowego. Do 31 grudnia 1998 r. mężczyzna udowodnił 22 lata, 6 miesięcy okresów składkowych. Zatem staż składkowy zostanie zwiększony o 3 lata (65 lat - 62 lata) i wyniesie 25 lat, 6 miesięcy.

Okresy składkowe dodawane do kapitału początkowego ustala się z dokładnością do pełnego miesiąca.

Mężczyzna, o którym mowa w poprzednim przykładzie, złożył wniosek o emeryturę w lutym 2019 r., czyli o 9 miesięcy wcześniej. ZUS przyznał prawo do emerytury wcześniejszej od 1 lutego 2019 r., tj. w wieku 61 lat i 3 miesięcy. Staż składkowy został więc zwiększony o 3 lata, 9 miesięcy, wynosząc 26 lat, 3 miesiące.

Prawo do zwiększenia stażu składkowego przysługuje tylko osobom, które przeszły na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym na zasadach ustalonych w art. 184 ustawy emerytalnej. Zatem w sytuacji, gdy emeryt po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego wystąpi o przyznanie emerytury powszechnej, utraci to zwiększenie.