Użytkowanie samochodu w uldze rehabilitacyjnej

Ze statystyk prowadzonych przez resort finansów wynika, że ulga rehabilitacyjna - biorąc pod uwagę liczbę beneficjentów - stanowi jedno z popularniejszych odliczeń, z których osoby fizyczne korzystają w rocznych zeznaniach PIT. Realizacja tej ulgi odbywa się w drodze obniżania podstawy opodatkowania o ustawowo określone wydatki. Podatnikami, którzy z ulgi korzystają, zasadniczo są osoby bezpośrednio posiadające status niepełnosprawnych w rozumieniu przepisów ustawy o pdof albo osoby, na utrzymaniu których pozostają takie osoby lub niepełnosprawne dzieci, które nie ukończyły 16 lat. Bez względu na posiadany stopień niepełnosprawności, cieszącym się niesłabnącą popularnością rodzajem wydatków rozliczanych w zeznaniach w ramach tej ulgi są wydatki związane z używaniem samochodu. Skorzystanie z ulgi rehabilitacyjnej w odniesieniu do tej kategorii wydatków, podobnie jak ma to miejsce w przypadku innych rodzajów wydatków, uwarunkowane jest spełnieniem określonych ustawowych warunków w celu jej zastosowania.

Tylko osobówka z tytułem właścicielskim

Własny środek transportu z całą pewnością ułatwia osobom niepełnosprawnym codzienne funkcjonowanie. Jednak wydatki związane z jego utrzymaniem i użytkowaniem nie w każdym przypadku mogą zostać rozliczone w ramach ulgi rehabilitacyjnej. Podatnik w zakresie tej ulgi uprawniony jest jedynie do uwzględniania wydatków związanych z używaniem samochodu osobowego (art. 26 ust. 7a pkt 14 ustawy o pdof - Dz. U. z 2025 r. poz. 163). W efekcie możliwości odliczenia tzw. wydatków samochodowych nie ma osoba niepełnosprawna, która wykorzystuje na swoje potrzeby samochód inny niż osobowy lub używa w tym celu motoroweru oraz motocykla. Dodatkowo przepisy wymagają, aby samochód, którego dotyczy odliczenie, stanowił własność lub współwłasność osoby obniżającej podstawę opodatkowania w ramach omawianej ulgi. Inny niż jeden z tych dwóch tytuł prawny do użytkowanego samochodu (np. umowa najmu czy użyczenia, udostępnienie samochodu służbowego przez pracodawcę na cele prywatne pracownika) nie daje podatnikowi prawa do korzystania z ulgi w omawianym zakresie. Co jednak ważne, żaden z przepisów ustawy o pdof regulujących tę preferencję nie wymaga, aby osoba niepełnosprawna korzystająca z odliczania wydatków samochodowych bądź osoba, na utrzymaniu której znajduje się osoba niepełnosprawna, posiadała uprawnienia do kierowania nim i użytkowała samochód jako kierowca.

Częstą praktyką jest, że w przypadku gdy samochód stanowi współwłasność małżeńską, w umowie jego nabycia czy też na fakturze zakupu oraz w dowodzie rejestracyjnym jako nabywca i właściciel samochodu figuruje tylko jeden z małżonków. Gdy tym ujawnionym w dokumentach nie jest małżonek będący osobą niepełnosprawną, to pojawia się wątpliwość, czy brak w nich jego danych pozbawia go jako osobę niepełnosprawną prawa do odliczenia w ramach ulgi rehabilitacyjnej wydatków z tytułu używania samochodu na jego potrzeby.

Dla ustalenia prawa własności samochodu nabytego przez jednego z małżonków w trakcie trwania małżeństwa istotne jest istnienie lub brak ustroju wspólności majątkowej między małżonkami. Z art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (Dz. U. z 2023 r. poz. 2809) wynika, że za majątek wspólny małżonków uznaje się m.in. przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. To z kolei oznacza, że samochód nabyty przez oboje małżonków stanowi ich współwłasność. Stąd bez względu na to, że w umowie kupna samochodu jako jego nabywca wymieniony jest małżonek niebędący osobą niepełnosprawną i również w dowodzie rejestracyjnym są tylko jego dane, to małżonek legitymujący się wskazanym w ustawie o pdof orzeczeniem o niepełnosprawności i wykorzystujący to auto na potrzeby związane ze swoją niepełnosprawnością, ma prawo do odliczenia w rocznym zeznaniu PIT, w ramach ustawowego limitu, ponoszone w związku z tym tzw. wydatki samochodowe, co potwierdzają interpretacje wydawane przez fiskusa.

Dokumentowanie nakładów

Ustawodawca nie stworzył wykazu, w którym enumeratywnie byłyby wymienione rodzaje wydatków objętych ulgą rehabilitacyjną i mieszczących się w zakresie poniesionych na używanie samochodu osobowego. Interpretacje wydawane przez fiskusa wskazują natomiast na to, że jego zdaniem pojęcie to obejmuje oprócz kosztów przejazdu również koszty utrzymania samochodu, takie jak: koszty przeglądów technicznych, napraw, zakupu części, obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC). Do wydatków z tytułu używania samochodu zalicza on także m.in. wydatki poniesione na dobrowolne ubezpieczenie samochodu (np. od następstw nieszczęśliwych wypadków - NNW czy autocasco - AC).

Wydatki samochodowe uprawniony podatnik ma prawo odliczyć w zeznaniu rocznym, o ile faktycznie poniósł je z własnych środków finansowych. Ustawodawca nie nałożył na niego obowiązku posiadania dowodów dokonania wydatków związanych z używaniem samochodu osobowego na potrzeby niepełnosprawności. Musi on być jednak w stanie udowodnić posiadanie prawa do ich rozliczenia w zeznaniu rocznym. Weryfikując roczne zeznanie PIT pod kątem poprawności dokonanych odliczeń, organ podatkowy ma bowiem prawo wymagać od podatnika udowodnienia prawa do skorzystania z ulgi i przedstawienia okoliczności związanych z ponoszonymi wydatkami. Z uregulowań art. 26 ust. 7c ustawy o pdof wynika bowiem wprost, że w przypadku wydatków, o których mowa m.in. w art. 26 ust. 7a pkt 14 tej ustawy, na żądanie organów podatkowych podatnik jest obowiązany przedstawić dowody niezbędne do ustalenia prawa do odliczenia. Niemniej w tym zakresie organ podatkowy ze swojej strony powinien uwzględnić każdy dowód przedstawiony przez podatnika, który nie jest sprzeczny z prawem.

Limit odliczenia

Z analizowanych przepisów ustawy o pdof wynika, że maksymalna kwota omawianego odliczenia wynosi 2.280 zł, co nie oznacza, że jest to ryczałtowa kwota odliczenia przysługująca podatnikowi bezwarunkowo. Wysokość omawianego odliczenia powinna odzwierciedlać faktycznie poniesione na ten cel wydatki. Stąd, gdy osoba chcąca z ulgi skorzystać nie potrafi określić, jakiego rodzaju, kiedy, w jakiej wysokości poniosła wydatek, to nie rozliczy go w rocznym zeznaniu podatkowym.

• Gdy samochodów jest więcej

Bywa, że osoba niepełnosprawna jest właścicielem lub współwłaścicielem więcej niż jednego samochodu osobowego (np. dwóch czy trzech) i ze wszystkich korzysta na zmianę. Wówczas można się zastanawiać, czy w rocznym zeznaniu ma ona prawo skorzystania w ramach ulgi z tytułu używania każdego z samochodów z wielokrotności limitu odpowiadającego ilości wykorzystywanych pojazdów. Niestety nie ma takiej możliwości z uwagi na to, że odliczenie w ramach jednego limitu odnosi się do podatnika, niezależnie od ilości pojazdów wykorzystywanych na potrzeby niepełnosprawności.

• Gdy niepełnosprawnym jest dziecko

Jak wskazano wcześniej, poza osobami niepełnosprawnymi do korzystania z ulgi rehabilitacyjnej uprawnieni są także podatnicy, na utrzymaniu których pozostają osoby niepełnosprawne (art. 26 ust. 1 pkt 6 ustawy o pdof). Na potrzeby rozliczania omawianej ulgi przyjmuje się, że osoba niepełnosprawna, wskazana w art. 26 ust. 7e ustawy o pdof, pozostaje na utrzymaniu podatnika, gdy jej roczne dochody nie przekraczają dwunastokrotności kwoty renty socjalnej określonej w odrębnych przepisach, w wysokości obowiązującej w grudniu roku podatkowego (tj. w rozliczeniu za 2024 r. - 21.371,52 zł). Jednocześnie do dochodów osoby niepełnosprawnej w rozliczeniu za 2024 r. nie zalicza się świadczeń wymienionych w tym samym przepisie.

Gdy niepełnosprawne dziecko jest na utrzymaniu obojga rodziców, to prawo do skorzystania z ulgi rehabilitacyjnej w przypadku limitowanych wydatków samochodowych przysługuje każdemu z rodziców w ramach odrębnego (własnego) limitu. Zatem gdy oboje rodzice utrzymują niepełnosprawne dziecko, to każdemu z nich przysługuje w ramach ulgi rehabilitacyjnej oddzielny limit kwotowy z tytułu wydatków poniesionych na użytkowanie na potrzeby niepełnosprawności dziecka samochodu osobowego stanowiącego ich własność.

Podatnicy utrzymujący więcej niż jedno niepełnosprawne dziecko i przewożący te dzieci własnym samochodem osobowym, mogą się zastanawiać, czy limit ulgi rehabilitacyjnej z tego tytułu przysługuje im jako wielokrotność liczby dzieci. Niestety takie zwielokrotnianie limitu nie jest możliwe. Ponosząc wydatki na używanie samochodu osobowego w celu zaspokojenia potrzeb więcej niż jednej osoby niepełnosprawnej pozostającej na utrzymaniu podatnika - bez względu na ich liczbę - może on odliczyć wszystkie, ale tylko do kwoty 2.280 zł, czyli w ramach jednego limitu odliczenia. Bez względu na to, że zarówno osoba niepełnosprawna, jak i osoba posiadająca na utrzymaniu osobę niepełnosprawną dysponuje własnym limitem do kwoty 2.280 zł, danej osobie fizycznej zawsze przysługuje wyłącznie jeden limit z tytułu odliczenia wydatków związanych z używaniem samochodu osobowego, niezależnie od tego, czy ma na utrzymaniu jedną, dwie czy więcej osób niepełnosprawnych i czy sama jest niepełnosprawna.

• Użytkowanie przez niepełny rok

Pomimo że limit omawianego odliczenia ustanowiony jest dla roku podatkowego, to ustawodawca nie wymaga, aby osoba, która tylko przez część roku podatkowego spełnia warunki do skorzystania z ulgi rehabilitacyjnej w omawianym zakresie stosowała dodatkowe ograniczenie polegające na jej proporcjonalnym rozliczeniu będącym stosunkiem liczby miesięcy używania auta na omawiane potrzeby do liczby miesięcy roku podatkowego. Nie ma zatem znaczenia, w jakim okresie w ciągu roku podatnik limit ten skonsumuje. To oznacza, że jeżeli osoba uprawniona do ulgi rehabilitacyjnej z tytułu używania takiego samochodu poniosła przykładowo w okresie od września do grudnia 2024 r. wydatki w kwocie równej lub wyższej niż 2.280 zł, to odliczy w zeznaniu za 2024 r. w ramach tej ulgi nie więcej niż wskazana kwota. Gdy jednak wydatki będą niższe - to odliczenie będzie równe ich wartości (np. 1.230 zł).