Odliczanie składek na ubezpieczenia społeczne

Ustawa o sus określa zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, a także nakłada obowiązki płatnika składek na ubezpieczonego lub inne podmioty (np. pracodawców). Ma to odzwierciedlenie w przepisach regulujących zasady odliczania składek w rozliczeniu PIT, w myśl których odliczeniu podlegają kwoty składek:

• zapłaconych przez podatnika w roku podatkowym bezpośrednio na własne ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe oraz wypadkowe oraz osób z nim współpracujących,
• potrąconych w roku podatkowym przez płatnika ze środków podatnika.

Jeżeli w rozliczeniu składek finansowanych ze środków ubezpieczonego pośredniczy podmiot pełniący funkcję płatnika składek, nie ma znaczenia, czy składki zostały faktycznie wpłacone do ZUS. Podatnik odlicza kwotę składek ZUS, które zostały mu potrącone przez płatnika. Z kolei gdy płatnikiem składek jest sam podatnik (np. przedsiębiorca), warunkiem odliczenia składek jest ich uregulowanie (zapłata). Podatnik może w rozliczeniu za dany rok podatkowy odliczyć zapłacone składki, niezależnie od tego, którego roku dotyczą. Oznacza to możliwość odliczenia również składek zaległych, należnych za lata ubiegłe. Przy czym odliczenie nie dotyczy kwoty zapłaconych odsetek za zwłokę.

Dowodem potwierdzającym zapłatę składek na ubezpieczenia społeczne może być dokument, który pozwala zidentyfikować wpłacającego i adresata wpłaty, rodzaj i wysokość regulowanej należności oraz datę wpłaty (np. przelew, dowód wpłaty, wyciąg bankowy, zaświadczenie z ZUS).

Według ustawy o sus, składki za osoby współpracujące z przedsiębiorcą w prowadzeniu działalności gospodarczej są w całości finansowane ze środków tego przedsiębiorcy. Ma to odzwierciedlenie w przepisach podatkowych, z których wynika, że składki te odlicza przedsiębiorca, który je zapłacił.

Pod pojęciem osoby współpracującej z przedsiębiorcą rozumie się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nim we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. Taka kwalifikacja nie dotyczy jednak osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Osobną kategorię wydatków, które podatnicy mogą uwzględniać przy ustalaniu podstawy opodatkowania w zeznaniu podatkowym, są składki na ubezpieczenia społeczne zapłacone za granicą. Preferencja ta dotyczy składek zapłaconych w roku podatkowym ze środków podatnika na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne podatnika lub osób z nim współpracujących, zgodnie z przepisami dotyczącymi obowiązkowego ubezpieczenia społecznego obowiązującymi w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej.

Warunkiem odliczenia zagranicznych składek jest istnienie podstawy prawnej wynikającej z umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania lub innych ratyfikowanych umów międzynarodowych, których stroną jest Polska, do uzyskania przez organ podatkowy informacji podatkowych od organu podatkowego państwa, w którym podatnik opłacał składki na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne.

W zakresie odliczania składek na ubezpieczenia społeczne obowiązują ograniczenia.

Zakresem odliczenia nie są objęte krajowe składki:

• na ubezpieczenie społeczne wpłacane do Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, w tym przez rolników prowadzących działalność gospodarczą,
• z tytułu dodatkowego ubezpieczenia rentowego i wypadkowego opłacane na podstawie indywidualnych "prywatnych" polis ubezpieczeniowych,
• na indywidualne ubezpieczenie podatnika opłacane w związku z wykupioną polisą ubezpieczenia na życie i dożycie.

Ponadto z zakresu odliczenia wyłączone są składki:

a) zaliczone do kosztów uzyskania przychodów,

b) odliczone wcześniej w innym zeznaniu (np. w PIT-37 dochodu nie pomniejsza się o składki odliczone w PIT-36L lub w PIT-28, albo w PIT-28 przychodu nie pomniejsza się o składki odliczone w PIT-36, PIT-36L czy PIT-37),

c) zwrócone w jakiejkolwiek formie,

d) których podstawę wymiaru stanowi dochód/przychód:

• wolny od podatku na podstawie ustawy, lub od którego na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku - w przypadku składek krajowych,
• zwolniony od podatku na podstawie umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, których stroną jest Rzeczpospolita Polska - w przypadku składek zagranicznych,

e) zagraniczne, które zostały odliczone w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, lub w Konfederacji Szwajcarskiej od dochodu (przychodu) albo podatku osiągniętego w tym państwie.

Krajowych i zagranicznych składek na ubezpieczenia społeczne podlegających odliczeniu nie wykazuje się w załączniku PIT/O, tylko bezpośrednio w zeznaniu:

• PIT-36 lub PIT-37 - od dochodów opodatkowanych według skali podatkowej,
• PIT-36L - od dochodów opodatkowanych podatkiem liniowym,
• PIT-28 - od przychodów opodatkowanych ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych.

Sumę składek można odliczać w wysokości faktycznie poniesionej/potrąconej w roku podatkowym i właściwie udokumentowanej, z ograniczeniem do wysokości dochodu/przychodu wykazanego w zeznaniu. Część składek nieodliczoną z uwagi na to ograniczenie można odliczyć przy ustalaniu podstawy opodatkowania w innym zeznaniu spośród wymienionych, jeżeli zachodzą podstawy do ich złożenia. W przeciwnym razie nieodliczona część "przepada", gdyż brak jest podstaw do dalszego jej odliczania w kolejnych latach podatkowych.