Dla osób, które samotnie wychowują dzieci, ustawodawca przewidział możliwość preferencyjnego sposobu rozliczania się z dochodów opodatkowanych według skali podatkowej. Żeby jednak z tej możliwości skorzystać, należy spełnić szereg ustawowych wymogów, nie zawsze jasnych i wynikających wprost z uregulowań dedykowanych tej preferencji podatkowej.
Preferencja przewidziana w pdof dla tzw. samotnego rodzica polega na ustaleniu w zeznaniu podatkowym (PIT-37, PIT-36) zobowiązania wobec fiskusa w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów rodzica. Dzięki temu mechanizmowi obliczenia podatku, w obowiązującym stanie prawnym, osoba samotnie wychowująca dziecko (dzieci) dwukrotnie realizuje kwotę wolną od podatku - analogicznie jak w przypadku wspólnego rozliczenia małżonków. To powoduje również, że jeżeli dochody rodzica są niskie, wówczas podatek należny - z uwagi na wysokość kwoty wolnej od podatku (tj. 30.000 zł), w ogóle nie wystąpi. Natomiast jeżeli taki rodzic ma wysokie dochody, wówczas skorzystanie z tego rozwiązania może zapobiec płaceniu podatku w drugim progu podatkowym, czyli według 32% stawki podatku.
Wspólnego rozliczenia z dzieckiem ma prawo dokonać podatnik objęty nieograniczonym obowiązkiem podatkowym, samotnie wychowujący w roku podatkowym dzieci:
1) małoletnie,
2) pełnoletnie, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
3) pełnoletnie do ukończenia 25. roku życia uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe, obowiązujących w Polsce oraz w innym państwie.
Uprawnionym do rozliczenia w charakterze tzw. samotnego rodzica jest rodzic lub opiekun, który jest panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, lub osobą pozostającą w związku małżeńskim, jeżeli jej małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności, co wynika z art. 6 ust. 4c ustawy o pdof (Dz. U. z 2024 r. poz. 226 ze zm.). Taka osoba musi jednak faktycznie samotnie wychowywać dzieci. Z art. 6 ust. 4f ustawy o pdof wynika wprost, iż możliwości korzystania z tej preferencji nie mają osoby, które wychowują wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym co najmniej jedno dziecko, w tym również, gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze - tzw. 800+.
Na tle faktycznego samodzielnego wychowywania dziecka - po modyfikacji warunków do skorzystania z tej preferencji, które przyniosły kolejne odsłony Polskiego Ładu - pojawiło się najwięcej wątpliwości interpretacyjnych. Wynika to z tego, że pomimo iż pojęcie to funkcjonuje na gruncie ustawy o pdof od ponad 30 lat, to nigdy nie zostało zdefiniowane. Wątpliwości były na tyle poważne, że stały się przedmiotem wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich (odpowiedź MF znalazła się w piśmie z dnia 2 maja 2024 r., nr DD3.055.2. 2024) oraz poselskich interpelacji (por. interpelację poselską nr 3569 - odpowiedź MF z dnia 4 lipca 2024 r.).
Odnosząc się do zgłaszanych wątpliwości, resort finansów wskazuje, że o zakresie pojęcia należy rozstrzygać, korzystając z definicji słownikowej oraz jego potocznego znaczenia. Według MF zwrot "samotność" lub "samotny" w kontekście "samotnego wychowywania dzieci" oznacza "przebywanie, życie w odosobnieniu, bez rodziny, bez towarzystwa", "niemający w nikim wsparcia, dziejący się bez wsparcia innych", "niemający żony lub niemająca męża", "zdany tylko na siebie".
W konsekwencji - zdaniem fiskusa - samotne wychowywanie dziecka wyklucza zatem wspólne wychowywanie dziecka z drugim rodzicem. Stąd gdy, małoletnie dziecko po rozwodzie rodziców:
to żadnego z rodziców na gruncie pdof nie można uznać za osobę samotnie wychowującą dziecko.
Odpowiadając RPO, Minister Finansów zaznaczył, że począwszy od 2022 r., w którym zmianie uległy przepisy dotyczące preferencyjnego rozliczenia samotnych rodziców, art. 6 ust. 4f ustawy pdof nie przewiduje możliwości skorzystania z niego przez osobę, która wychowuje wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym co najmniej jedno dziecko. Dotyczy to również sytuacji, gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze zgodnie z ustawą o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. Dodatkowo z obowiązujących przepisów wynika, że odrębne zasady obliczenia podatku przewidziane dla osób samotnie wychowujących dzieci może zastosować tylko jeden rodzic - pod warunkiem że spełnia pozostałe kryteria do ich zastosowania.
Resort podkreślił także, że wyraz "wspólnie" występujący w art. 6 ust. 4f ustawy o pdof oznacza wspólnie/razem z drugim rodzicem lub w sposób jednakowy dla obojga rodziców (po 50%). Chodzi zatem o wykonywanie czynności wychowawczych przez oboje rodziców w sposób zbliżony, czyli podobny do siebie na tyle, aby można je ze sobą porównywać. W takim pojęciu wspólnego wychowywania dziecka mieści się m.in. opieka naprzemienna. Jednak o sprawowaniu opieki naprzemiennej przez oboje małżonków nie można mówić w sytuacji, gdy władza rodzicielska jednego z nich została orzeczeniem sądu ograniczona, gdyż opieka naprzemienna jest związana z wykonywaniem władzy rodzicielskiej wspólnie przez oboje rodziców.
W analizowanych dokumentach Minister Finansów sformułował trzy przypadki, w których mogą powstać wątpliwości co do statusu posiadanego przez rodzica na gruncie pdof. Stwierdził przy tym, iż zasadniczo organy podatkowe stoją na stanowisku, że w sytuacji gdy:
1) dziecko rozwiedzionych rodziców pozostaje pod stałą, codzienną opieką jednego z rodziców, z którym mieszka oraz który ma nieograniczoną władzę rodzicielską, natomiast drugi rodzic jest zobowiązany wyłącznie do płacenia alimentów lub zajmuje się dzieckiem (kontaktuje się z dzieckiem) doraźnie, gdyż ma ograniczoną władzę rodzicielską - wówczas należy przyjąć, że rodzice nie wychowują dziecka wspólnie, a status rodzica samotnie wychowującego dziecko ma ten (jako jedyny), przy którym dziecko zamieszkuje i który na co dzień je wychowuje,
2) żaden z rodziców nie ma ograniczonej władzy rodzicielskiej oraz oboje rodzice uczestniczą w procesie wychowawczym dziecka, ale zaangażowanie jednego z rodziców jest większe (okresy sprawowania czynności wychowawczych jednego rodzica są nieporównywalnie dłuższe niż drugiego) - wówczas należy uznać, że rodzice nie wychowują dziecka wspólnie oraz, że jeden rodzic ma status rodzica samotnie wychowującego dziecko; co do zasady, rodzicem samotnie wychowującym dziecko w tym przypadku jest ten, który w większym stopniu uczestniczy w procesie wychowawczym dziecka,
3) rozwiedzeni rodzice są zaangażowani w równym stopniu w proces wychowawczy dziecka, czyli sprawują faktycznie opiekę naprzemienną, wówczas rodzice wychowują dziecko wspólnie i tym samym żaden z rodziców nie ma prawa do opodatkowania swoich dochodów na preferencyjnych zasadach przewidzianych dla osób samotnie wychowujących dziecko.
| ||||||||||||
|
||||||||||||
