Jednostka oświatowa dokonywała podwójnych odpisów na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych na zatrudnionych nauczycieli w latach 2024-2025. Działanie to zostało zakwestionowane podczas kontroli z powołaniem się na uchwałę SN z 21 lutego 2024 r. (sygn. akt III PZP 3/23). Jaka jest obecnie wykładnia w tej kwestii?
Uchwała Sądu Najwyższego z 21 lutego 2024 r. (sygn. akt III PZP 3/23), o której pisaliśmy w UiPP nr 9/2024, str. 48, nie rozstrzygnęła definitywnie sporu o to, czy na zatrudnionych nauczycieli mających jednocześnie status emeryta nalicza się jeden czy dwa odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (dalej Fundusz). Mimo że rozwiązała konkretne zagadnienie prawne (o którym poniżej), nie ma mocy zasady prawnej, a tylko wtedy obowiązywałaby wszystkich uczestników obrotu prawnego (w tym Czytelnika). W efekcie ostatecznej oceny prawidłowości postępowania pracodawcy (tu jednostki oświatowej) dokonuje sąd, który będzie rozpatrywał spór w tej sprawie.
W uzasadnieniu uchwały z 15 listopada 1991 r. (sygn. akt I PZP 56/91, OSNC 1992/4/63) Sąd Najwyższy uznał, że emeryt - były pracownik:
Ta wykładnia pozostaje aktualna, z wyjątkiem, który wprowadziła wspominana uchwała Sądu Najwyższego z 21 lutego 2024 r., w odpowiedzi na zagadnienie prawne wniesione przez Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z 16 marca 2023 r. (sygn. akt VIII Pa 97/22) o następującej treści: "Czy jest »emerytem - byłym pracownikiem zakładu« w rozumieniu przepisu art. 2 pkt 5 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (...) - emeryt, który jest byłym pracownikiem pozwanego, który uprzednio przeszedł na emeryturę z tego zakładu pracy (pozwanego) i nie zawieszając jej pobierania, podjął zatrudnienie w innym zakładzie, gdzie otrzymuje wynagrodzenie w wysokości niepowodującej zawieszenia wypłaty emerytury, a tym samym czy do »zerwania więzi« »emeryta - byłego pracownika« z zakładowym funduszem świadczeń socjalnych poprzedniego pracodawcy (poprzednich pracodawców) doniosłe pod względem prawnym znaczenie ma zawieszenie pobierania emerytury (ewentualnie inne zdarzenie skutkujące przerwaniem pobierania emerytury), czy - jedynie zatrudnienie u nowego pracodawcy nawet przy jednoczesnym nieprzerwanym pobieraniu emerytury od momentu jej przyznania? (...)".
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że: "Emeryt, który uprzednio przeszedł na emeryturę i podjął zatrudnienie u innego pracodawcy, gdzie otrzymuje wynagrodzenie w wysokości niepowodującej zawieszenia wypłaty emerytury, jest »emerytem - byłym pracownikiem« w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawy (...) o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. (...)".
Na gruncie art. 5 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. u. z 2024 r. poz. 288), dalej ustawy o Funduszu, jedynie odpis podstawowy na pracowników ma charakter obowiązkowy. Na emerytów i rencistów - byłych pracowników przepis ten tworzy wyłącznie możliwość (a nie obowiązek) dokonywania zwiększeń (tzw. odpisy fakultatywne). Zatem zasadniczo pracodawca odprowadza jeden odpis podstawowy na zatrudnionego pracownika ze statusem emeryta lub rencisty. Może natomiast zwiększyć Fundusz o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą, dalej przeciętne wynagrodzenie - więcej na ten temat pisaliśmy w UiPP nr 6/2025, str. 49.
Inaczej jest w przypadku nauczycieli. Według art. 53 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2024 r. poz. 986 z późn. zm.), dalej ustawy KN, obligatoryjne są odpisy na nauczycieli zawodowo czynnych i nieczynnych (będących emerytami lub rencistami albo pobierającymi świadczenie kompensacyjne, dalej łącznie nauczyciele - emeryci). Co więcej, od 1 stycznia 2024 r. obydwa odpisy oblicza się na podstawie kwoty bazowej i przeciętnej w danym roku kalendarzowym liczby nauczycieli, skorygowanej w końcu danego roku kalendarzowego do faktycznej, przeciętnej liczby nauczycieli - więcej na ten temat pisaliśmy w UiPP nr 13/2024, str. 52.
Sformułowanie użyte w art. 53 ust. 1 i 2 ustawy KN przesądza o konieczności dokonywania odpisu na nauczyciela nieczynnego zawodowo, który podjął zatrudnienie (por. wyjaśnienie MEN z 5 listopada 2009 r. w sprawie odpisu na Fundusz dla emerytowanych nauczycieli, którzy zostali zatrudnieni na część roku szkolnego). Potwierdza to także uzasadnienie uchwały SN z 21 lutego 2024 r., w którym czytamy: "(...) skoro bowiem odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dokonuje się zarówno dla nauczycieli zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze zajęć, jak i nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenie kompensacyjne - to brak jest powodów dla odmawiania korzystania przez nauczyciela ze środków Funduszu, tworzonego także z jego środków, jednocześnie u poprzedniego pracodawcy (jako nauczyciela-emeryta), jak i u pracodawcy, dla którego obecnie świadczy pracę (jako pracownik) nie zawieszając pobierania emerytury. (...)".
W dalszej części uzasadnienia omawianej uchwały Sąd Najwyższy stwierdził, że: "(...) nie może pozostać bez znaczenia okoliczność, że zakładowy fundusz świadczeń socjalnych tworzony jest z odpisów liczonych od każdego zatrudnionego, a więc także z uwzględnieniem pracownika przechodzącego w danym roku na emeryturę, co daje emerytowi możliwość skorzystania z tych środków w zakładzie pracy, który uwzględniał jego osobę przy dokonywaniu odpisów. W przypadku natomiast zakończenia zatrudnienia, obowiązkiem wypłaty świadczeń z Funduszu będzie objęty jedynie ostatni pracodawca.
Wskazane wyżej rozwiązanie nie znajdzie jednak zastosowania, w przypadku ponownego zatrudnienia w tej samej szkole. W takiej sytuacji od samego początku status pracownika przeważy nad statusem emeryta, gdyż odpisy na Fundusz będą dokonywane jedynie z racji bycia pracownikiem (proporcjonalnie do wymiaru i okresu zatrudnienia). Nie można bowiem osoby pracującej w tej samej szkole, z której przeszła na emeryturę, zakwalifikować jednocześnie jako pracownika i emeryta - byłego pracownika. (...)".
Pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w ostatnim akapicie potwierdza dotychczasową wykładnię judykatury na gruncie ustawy o Funduszu. Jest też odczytywany jako jej rozciągnięcie na rozumienie art. 53 ust. 1 i 2 ustawy KN. To stąd zmiana liczby zwolenników dotychczas odosobnionego stanowiska o dokonywaniu jednego odpisu na nauczyciela emeryta, który podjął zatrudnienie w tej samej szkole. Można je jednak uznać za nieuzasadnione z uwagi na odesłanie w art. 53 ust. 5 ustawy KN do ustawy o Funduszu jedynie w kwestiach nieuregulowanych w art. 53 ust. 1-4 ustawy KN. W efekcie uważamy za prawidłowe naliczanie przez publiczne placówki oświatowe dwóch odpisów na zatrudnionego nauczyciela - emeryta (por. UiPP nr 8/2025, str. 60).
Moc zasady prawnej mają uchwały z chwilą ich podjęcia przez pełny skład Sądu Najwyższego, skład połączonych izb oraz skład całej izby. Skład 7 sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej (art. 87 ust. 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, Dz. U. z 2024 r. poz. 622). Uchwały o takim statusie są dostępne na stronie internetowej www.sn.pl.
Uchwały bez przymiotu zasady prawnej rozstrzygają zagadnienie prawne, wiążąc jedynie w sprawie, w której zapadły (art. 1 pkt 1 ustawy o Sądzie Najwyższym oraz art. 390 § 2 K.p.c.). Do takich należy uchwała SN z 21 lutego 2024 r., którą wydał skład 3 sędziów.
Zwracamy uwagę! W związku z tym, że spotkaliśmy się z różnymi opiniami dotyczącymi ustalania odpisu na Fundusz i korzystania z jego środków przez nauczycieli - emerytów podejmujących zatrudnienie w tej samej lub innej placówce oświatowej, w tym w kontekście powołanej wcześniej uchwały Sądu Najwyższego z 21 lutego 2024 r., nasze Wydawnictwo wystąpiło do Ministerstwa Edukacji Nauki o opinię w tej sprawie.
| ||||||||||||
|
||||||||||||
