Okres niezdolności do pracy, za który pracownik utracił świadczenie chorobowe w limicie zasiłkowym

W jakich okolicznościach pracodawca będący płatnikiem zasiłków może odmówić pracownikowi wypłaty wynagrodzenia lub zasiłku chorobowego? Czy okresy niezdolności do pracy, za które nastąpiła utrata prawa do tych świadczeń są wliczane do okresu zasiłkowego?

Generalnie wynagrodzenie i zasiłek chorobowy, dalej świadczenia chorobowe, przysługują przez czas niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2 ustawy zasiłkowej, z zastrzeżeniem, że łącznie nie dłużej niż przez 182 dni, a gdy niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży przez 270 dni. Wypłaca się je za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy. Tak wynika z art. 8 ust. 1, art. 11 ust. 4 ustawy zasiłkowej i art. 92 § 2 K.p.

Ustawodawca przewidział jednak okoliczności, w których pracownik nie ma prawa do zasiłku chorobowego. Jedną z nich jest brak wymaganego okresu wyczekiwania, który w przypadku pracowników wynosi 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego (art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy zasiłkowej). Kolejne wymieniają artykuły od 14 do 17 ustawy zasiłkowej. Na mocy art. 92 § 3 pkt 2 K.p. przepisy te mają także odpowiednie zastosowanie przy ustalaniu prawa do wynagrodzenia za czas choroby.

Poniżej omawiamy przypadki (art. 14-17 ustawy zasiłkowej), w których pracownik zostaje pozbawiony prawa do wynagrodzenia lub zasiłku chorobowego:

1) Odsunięcie od pracy z powodu podejrzenia o nosicielstwo zarazków choroby zakaźnej

Osoby, u których orzeczono czasowe lub trwałe przeciwwskazania do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, nie mogą wykonywać tych prac. Pracodawca lub zlecający wykonanie prac jest obowiązany, z zachowaniem poufności, niezwłocznie odsunąć pracownika lub wykonującego prace od wykonywania tych prac (art. 10 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, Dz. U. z 2023 r. poz. 1284).

Pracownik podejrzany o nosicielstwo zarazków choroby zakaźnej ma obowiązek podjąć inną pracę, proponowaną przez pracodawcę, niezabronioną takim osobom, odpowiadającą jego kwalifikacjom zawodowym lub którą może wykonywać po uprzednim przeszkoleniu. Odmowa przyjęcia tej pracy skutkuje utratą prawa do świadczenia chorobowego (art. 14 ustawy zasiłkowej).

W sytuacji gdy pracodawca nie ma możliwości przesunięcia pracownika do innej pracy, pracownikowi przysługuje prawo do świadczenia chorobowego. Wówczas bowiem zastosowanie ma art. 6 ust. 2 pkt 1 ustawy zasiłkowej, który traktuje niemożność wykonywania pracy w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ lub uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi na równi z niezdolnością do pracy z powodu choroby.

2) Umyślne przestępstwo lub wykroczenie

Świadczenia chorobowe nie przysługują za cały okres niezdolności do pracy, gdy została ona spowodowana w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia popełnionego przez pracownika, potwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu (art. 15 ustawy zasiłkowej). Zgodnie z art. 9 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 2022 r. poz. 1138 z późn. zm.), czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.

Pozbawienie prawa do świadczenia chorobowego następuje dopiero po uprawomocnieniu się wyroku sądu. Wówczas zaprzestaje się dalszej wypłaty świadczenia, a kwoty wypłacone za okres poprzedzający tę datę podlegają zwrotowi (art. 66 ustawy zasiłkowej). Decyzję dotyczącą zwrotu bezpodstawnie pobranych przez pracownika zasiłków wydaje ZUS.

3) Nadużycie alkoholu

W przypadku gdy lekarz orzekający czasową niezdolność pracownika do pracy stwierdzi, iż została ona spowodowana nadużyciem alkoholu, informację tę podaje w zaświadczeniu lekarskim ZUS ZLA poprzez wpisanie kodu literowego "C" (art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy zasiłkowej). Pracodawca nie dokonuje wówczas wypłaty świadczenia chorobowego za okres pierwszych 5 dni tej niezdolności (art. 16 ustawy zasiłkowej). Nie ma przy tym znaczenia, że niezdolność do pracy przypada na pobyt pracownika w szpitalu.

4) Wykonywanie pracy zarobkowej w czasie niezdolności do pracy

Wykonywanie pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy skutkuje utratą uprawnień do świadczeń chorobowych za cały okres zwolnienia, w czasie którego praca ta była wykonywana (art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej). Okoliczność tę ustala się w trybie kontrolnym, a do przeprowadzenia kontroli uprawnieni są płatnicy składek będący płatnikami zasiłków bądź ZUS (art. 17 ust. 3 i art. 68 ust. 1 ustawy zasiłkowej).

Pojęcie "praca" należy rozumieć szeroko i jest to m.in. wykonywanie czynności na podstawie różnych stosunków prawnych (w tym o charakterze cywilnoprawnym), prowadzenie własnej działalności pozarolniczej czy wykonywanie pracy w gospodarstwie rolnym. Wykonywaniem pracy jest zatem każda zarobkowa aktywność ubezpieczonego, niezależnie od podstawy jej wykonywania.

W razie stwierdzenia wykonywania pracy zarobkowej w czasie zwolnienia lekarskiego świadczenie chorobowe nie przysługuje za cały okres niezdolności do pracy orzeczonej tym zwolnieniem, bez względu na to, czy praca zarobkowa była wykonywana przez cały ten okres, czy też tylko przez jeden dzień.

5) Wykorzystywanie zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem

W trakcie orzeczonej niezdolności do pracy z powodu choroby pracownik powinien m.in. stosować się do zaleceń lekarza, poddawać się odpowiedniemu leczeniu lub rehabilitacji, swoim postępowaniem zmierzać do jak najszybszego powrotu do zdrowia. Jeśli w wyniku przeprowadzonej kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy zostaną stwierdzone nieprawidłowości w ww. zakresie, pracownik traci prawo do świadczenia chorobowego za cały okres objęty kontrolowanym zwolnieniem. Co jednak istotne, osoba niezdolna do pracy może wykonywać zwykłe czynności życia codziennego oraz związane z jej stanem zdrowia, np. może udać się do apteki, po zakupy artykułów spożywczych, na badania lub wizytę u lekarza, a w ramach rekonwalescencji - wyjść na spacer (w przypadku zwolnienia lekarskiego z adnotacją lekarza "chory może chodzić").

6) Sfałszowanie zwolnienia lekarskiego

Zgodnie z art. 17 ust. 2 ustawy zasiłkowej, świadczenie chorobowe nie przysługuje w przypadku, gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane. Chodzi tu o podrobienie zwolnienia, jego przerobienie lub wypełnienie formularza zwolnienia lekarskiego wydrukowanego z systemu teleinformatycznego, zaopatrzonego w podpis lekarza, niezgodnie z jego wolą. Nie ma przy tym znaczenia, czy sfałszowania zaświadczenia lekarskiego dokonał sam ubezpieczony, czy też inna osoba. Utrata prawa do świadczenia chorobowego następuje za cały okres, na który zostało wystawione sfałszowane zwolnienie lekarskie.