Uprawnienia obywateli Ukrainy do świadczenia emerytalnego

Migracja osób i podejmowanie zatrudnienia w innych krajach jest obecnie zjawiskiem bardzo powszechnym. Zobowiązuje to poszczególne państwa do regulacji przepisów m.in. w zakresie zabezpieczenia społecznego. W kwestiach emerytalnych w stosunku m.in. do obywateli Ukrainy począwszy od 1 stycznia 2014 r. obowiązuje podpisana przez Polskę i Ukrainę dwustronna umowa o zabezpieczeniu społecznym, która chroni pracujących w obu tych państwach.

Emerytura powszechna

Reforma polskiego systemu emerytalnego spowodowała podział ubezpieczanych na dwie podstawowe grupy, tj. urodzonych:

• przed 1 stycznia 1949 r. oraz
• po 31 grudnia 1948 r.,

i określiła inne zasady przyznawania im emerytury powszechnej.

Jak można założyć, wszystkie osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. nabyły już prawa emerytalne. Natomiast ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. prawo do emerytury powszechnej jest obecnie przyznawane na zasadach określonych w art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251 ze zm.), zwanej ustawą emerytalną, tj.:

• po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn i
• udokumentowaniu jakiegokolwiek okresu podlegania ubezpieczeniom społecznym, a więc przypadającym przed 1 stycznia 1999 r. albo ubezpieczeniom emerytalno-rentowym mającym swój początek po 31 grudnia 1998 r.

Emerytura taka stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 ustawy emerytalnej przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego. Do obliczenia wskazanej podstawy emerytury na nowych zasadach organ sumuje zwaloryzowane(-y):

• składki na ubezpieczenie emerytalne zapisane na indywidualnym koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje mu emerytura,
• kapitał początkowy (ustalony za okresy ubezpieczenia przypadające przed 1 stycznia 1999 r.),
• kwoty zapisane na subkoncie w ZUS (w tym również przeniesione z ofe).

Następnie ZUS dzieli uzyskaną w ten sposób kwotę przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi, w jakim ubezpieczony przechodzi na emeryturę, lub z dnia, w którym osiągnął wiek emerytalny. Wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę wyraża się w ukończonych latach i miesiącach. Średnie dalsze trwanie życia:

• ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz wyraża się w miesiącach,
• ogłasza Prezes GUS w formie komunikatu w Dzienniku Urzędowym RP "Monitor Polski" corocznie w terminie do dnia 31 marca w tablicach trwania życia dla wieku ubezpieczonych wyrażonego w miesiącach.

Tablice są podstawą przyznawania emerytur na wnioski zgłoszone od dnia 1 kwietnia do dnia 31 marca następnego roku kalendarzowego. Jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego, do ustalenia wysokości emerytury stosuje się tablice trwania życia obowiązujące w dniu, w którym osiągnął on wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.

Dla celów podjęcia wypłaty emerytury według wskazanych zasad istotne jest rozwiązanie stosunku pracy (patrz ramka).

Emerytura dla obywateli Ukrainy

Z pytaniem do naszego Wydawnictwa zwróciła się Czytelniczka, prosząc o przybliżenie zasad nabywania prawa do emerytury w Polsce przez obywateli Ukrainy.

Wyjaśniamy zatem, iż z dniem 1 stycznia 2014 r. weszła w życie Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o zabezpieczeniu społecznym (Dz. U. z 2013 r. poz. 1373). Razem z Umową zaczęło obowiązywać również Porozumienie Administracyjne w sprawie stosowania Umowy między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o zabezpieczeniu społecznym (Dz. U. z 2013 r. poz. 1375).

W oparciu o wskazaną umowę osoba, która pracowała i podlegała ubezpieczeniom społecznym w Polsce i w Ukrainie, emeryturę może uzyskać zarówno z Polski, jak i z Ukrainy. Oczywiste jest, że osoba ta musi spełnić warunki wymagane do nabycia prawa do świadczenia w tych państwach. Jeśli chodzi o emeryturę powszechną z Polski dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., to - jak wskazano wcześniej - wymagane jest udokumentowanie okresu ubezpieczeniowego i ukończenie stosownego wieku zależnego od płci.

Dodatkową zasadą, na której oparto wskazaną umowę między RP a Ukrainą, jest zasada sumowania okresów emerytalnych. W przypadku ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. pozwala ona na uwzględnienie okresów zatrudniania przy podnoszeniu emerytury do kwoty minimalnego świadczenia, które to podwyższenie przysługuje przy emeryturze powszechnej (na zasadach wskazanych w art. 87 ustawy emerytalnej), a więc po ukończeniu przez emeryta powszechnego wieku i legitymowaniu się odpowiednim wymiarem okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej:

• 25 lat w przypadku mężczyzn,
• 20 lat w przypadku kobiet.

Przy czym zgodnie z umową przy ustalaniu prawa do emerytury minimalnej w Polsce bierze się pod uwagę również okresy pracy w Ukrainie, ale wyrównanie emerytury powszechnej do kwoty minimalnej emerytury następuje od sumy świadczeń z obu państw.

Ponadto, aby otrzymać tzw. dopłatę, trzeba spełnić określone warunki. Przysługuje ona wyłącznie osobom, a więc m.in. obywatelom Ukrainy mieszkającym w Polsce. Jeśli emeryt taki mieszka w innym państwie, wówczas otrzymuje emeryturę bez dopłaty. Ponadto dodatkową przeszkodą w wypłacaniu przez ZUS dopłaty może okazać się osiągany przez emeryta przychód. Prawo do podwyższenia emerytury do kwoty minimalnej nie przysługuje bowiem emerytom, którzy osiągają przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, jeżeli przychód ten przekracza kwotę podwyższenia.

Wnioskowanie o emeryturę

Postępowanie w sprawie nabycia prawa do emerytury powszechnej jest generalnie postępowaniem wnioskowym. W przypadku obywateli Ukrainy warto zwrócić uwagę na kwestie formalne związane z ubieganiem się o takie świadczenie (patrz tabela).