Limity dla zarobkujących emerytów i rencistów

Przepisy emerytalno-rentowe nie zabraniają uprawnionym do rent i emerytur osiągać dodatkowych przychodów. W sytuacjach skatalogowanych przez ustawodawcę może jednak dojść do zmniejszenia wysokości świadczenia albo zawieszenia do niego prawa. Zależne jest to od wysokości osiągniętego przychodu, którego wartość z dniem 1 grudnia 2023 r. ulega zmianie.

Rodzaje osiąganego przychodu

Gdy świadczeniobiorca łączy wykonywanie pracy z pobieraniem np. emerytury wcześniejszej, renty z tytułu niezdolności do pracy czy renty socjalnej i rodzinnej, powinien pamiętać o m.in. obowiązujących limitach przychodu. Ze względu na osiąganie przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego prawo do emerytur i rent może bowiem ulec zawieszeniu lub świadczenia te mogą ulec zmniejszeniu. Zasady tej nie stosuje się do emerytów, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny, a więc w przypadku kobiet 60 lat, a mężczyzn 65 lat, z zastrzeżeniem jednak art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251), zwanej ustawą emerytalną. Przepis ten stanowi bowiem, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.

Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego uznaje się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności. Przy czym za przychód uważa się również kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, wypłacanego na podstawie przepisów K.p., i kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku i dodatku wyrównawczego. Na zawieszenie lub zmniejszenie świadczeń ma wpływ przede wszystkim przychód osiągany z:

• pracy na podstawie stosunku pracy, umowy zlecenia/agencyjnej lub współpracy przy tej umowie,
• pracy na podstawie umowy o świadczenie usług (innej niż umowa zlecenia lub agencyjna), do której zgodnie z K.c. stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, lub ze współpracy przy tej umowie,
• pracy wykonywanej na podstawie:
• umowy zlecenia, umowy agencyjnej, umowy o dzieło,
• innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z K.c. stosuje się przepisy o zleceniu,

jeżeli świadczeniobiorca umowę taką zawrze z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy (zawartej z innym podmiotem) wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy,

• pozarolniczej działalności/współpracy przy jej wykonywaniu,
• odpłatnej pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
• tytułu służby mundurowej.

Gdy ustalany jest przychód, od którego zależy, czy organ rentowy zmniejszy lub zawiesi świadczenie, uwzględniana jest kwota, od której oblicza się składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Zawieszenie albo zmniejszenie

Jeśli świadczeniobiorca osiąga przychody ze wskazanych kategorii, wówczas prawo do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba, może ulec zawieszeniu. Ma to miejsce w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS. Natomiast gdy przychód świadczeniobiorcy przekroczy 70% przeciętnego wynagrodzenia, ale nie jest wyższy niż 130% tego wynagrodzenia, emerytura, renta z tytułu niezdolności do pracy oraz renta rodzinna dla jednej osoby ulegają zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, jednak nie więcej niż o kwotę maksymalnego zmniejszenia, ustalaną corocznie przy kolejnych waloryzacjach. Kwota maksymalnego zmniejszenia to odpowiedni procent kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji w 1998 r., tj.:

• 24% w przypadku emerytury i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
• 18% dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy,
• 20,4% dla renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba.

Kwota maksymalnego zmniejszenia podlega podwyższeniu wskaźnikiem waloryzacji w kolejnych terminach waloryzacji.

Określając te podstawowe zasady, ustawodawca zastrzegł, że stosuje się je również do:

• osób wyłączonych z obowiązku ubezpieczenia społecznego z tytułu ustalenia prawa do emerytury i renty,
• osób wykonujących działalność niepodlegającą obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z uwagi na podleganie temu obowiązkowi z innego tytułu,
• emerytów i rencistów osiągających przychód z tytułu działalności wykonywanej za granicą.

Szczegółowo stanowi o tym art. 104 ustawy emerytalnej. Natomiast za sprawą art. 10 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej (Dz. U. z 2023 r. poz. 2194) art. 104 ustawy emerytalnej stosuje się do renty socjalnej. Tym samym rencistów socjalnych obowiązują tożsame zasady co świadczeniobiorców z systemu powszechnego.

Obliczanie dopuszczalnych kwot przychodu

Wymienione wcześniej przepisy uzależniają miesięczne graniczne kwoty przychodu od przeciętnego wynagrodzenia w konkretnym kwartale poprzedzającym. Zależność taka powoduje, że w danym roku kalendarzowym limity tego przychodu ulegają zmianie czterokrotnie, tj. od marca, czerwca, września oraz grudnia. Co więcej, ogłoszona wartość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w trzecim kwartale danego roku pozwala na ustalenie wartości limitów przychodu obowiązujących:

• od grudnia danego roku oraz
• w całym danym roku kalendarzowym.

Prezes GUS komunikatem z dnia 10 listopada 2023 r. w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w trzecim kwartale 2023 r. (Mon. Pol. nr 1216) ogłosił, że wyniosło ono 7.194,95 zł. Tym samym w oparciu o tę informację można ustalić graniczne kwoty przychodu obowiązujące od 1 grudnia 2023 r. oraz w całym 2023 r. (patrz tabela).

Aktywni zawodowo świadczeniobiorcy powinni pamiętać, że okres, z którego ustala się łączną kwotę osiągniętego przychodu oraz jego kwoty graniczne, tj.:

• niższą wynoszącą 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS oraz
• wyższą wynoszącą 130% wskazanego wynagrodzenia,

ulega stosownemu skróceniu w roku kalendarzowym, w którym powstało/ustało prawo do świadczeń.