Pracujący renciści/emeryci mogą przeliczyć świadczenia

Osoby uprawnione do świadczeń długoterminowych, a więc do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, często po przyznaniu świadczenia są aktywne zawodowo. Zazwyczaj ich aktywność połączona jest też z obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, co w rezultacie umożliwia im przeliczenie pobieranych świadczeń. Przy czym inaczej obliczany jest wzrost świadczenia, gdy chodzi o nową emeryturę, a inaczej, gdy dotyczy on emerytury, do której prawo i wysokość zostały ustalone na starych zasadach, i renty z tytułu niezdolności do pracy.

Emerytura według nowych zasad

Emerytura według nowych zasad przysługuje generalnie ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. Stanowi ją równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego. Tak wynika z art. 26 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2022 r. poz. 504 ze zm.), zwanej ustawą emerytalną.

Jeśli chodzi o zasady dotyczące przeliczenia takiej emerytury, to zostały one wskazane w art. 108 ustawy emerytalnej. Wynika z nich, że:

• ponowne ustalenie wysokości emerytury następuje na wniosek zgłoszony nie wcześniej niż po upływie roku kalendarzowego lub po ustaniu ubezpieczeń emerytalnego i rentowych,
• emeryturę powiększa się o kwotę wynikającą z podzielenia zwaloryzowanych składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu ustalenia prawa do emerytury przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone dla wieku danego ubezpieczonego w dniu złożenia wniosku o przeliczenie wysokości emerytury,
• podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek zaewidencjonowanych od miesiąca, od którego została podjęta wypłata emerytury po raz pierwszy, do miesiąca poprzedzającego miesiąc zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury,
• złożenie przez członka ofe wniosku o ponowne ustalenie wysokości emerytury oznacza jednocześnie złożenie wniosku o ponowne ustalenie wysokości okresowej emerytury kapitałowej.

Emeryci, którzy po przyznaniu emerytury podjęli aktywność zawodową, mają szansę na zwiększenie wysokości pobieranego świadczenia. Oprócz bowiem corocznego wzrostu waloryzacyjnego przeliczenie takiej emerytury z tytułu podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym po dniu, od którego przyznano tę emeryturę, jest szansą na jej podwyższenie. Co ważne, osobom, które obecnie zgłaszają wniosek o doliczenie składek zapisanych na koncie ubezpieczonego po dniu ustalenia prawa do emerytury, przy obliczeniu kwoty doliczenia składek ZUS zastosuje średnie dalsze trwanie życia z aktualnych tablic, a więc obowiązujących w okresie od 1 kwietnia 2022 r. do 31 marca 2023 r.

Renta i emerytura według starych zasad

Przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, a także starej emerytury oraz obliczaniu ich wysokości, inaczej niż przy emeryturze według nowych zasad, istotne są:

• wymiar okresów składkowych i nieskładkowych wyszczególnionych odpowiednio w art. 6 i art. 7 ustawy emerytalnej,
• wysokość osiąganego przychodu przed przyznaniem tych świadczeń,
• wartość kwoty bazowej stosowanej do naliczenia świadczenia.

Ustalenie wysokości starej emerytury i wymienionej renty nie oznacza, że nie można przeliczyć tych świadczeń. Przeliczenie takie może mieć miejsce, gdy świadczeniobiorca:

• nie przedłożył wszystkich dokumentów z przebiegu ubezpieczenia świadczących, np. o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu albo emerytalno-rentowemu,
• po przyznaniu świadczenia podjął aktywność zawodową i podlegał z tego tytułu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

W myśl art. 112 ustawy emerytalnej, jeżeli emeryt lub rencista zgłosi wniosek o ponowne ustalenie wysokości świadczenia przez doliczenie nieuwzględnionych dotychczas w wymiarze świadczenia okresów składkowych, kwotę przysługującego świadczenia zwiększa się, doliczając do kwoty:

• emerytury, o której mowa w art. 53 ustawy emerytalnej (a więc obliczonej według starych zasad), lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy po 1,3% podstawy wymiaru, ustalonej w wyniku waloryzacji, za każdy rok okresów składkowych, o których mowa w art. 6 ustawy emerytalnej,
• renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy część wzrostu obliczoną dla renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Przy obliczaniu wzrostu wymienionych świadczeń okresy składkowe ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Regulując omawiane kwestie, ustawodawca zastrzegł, że ponowne ustalenie wysokości emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, poprzez doliczenie nieuwzględnionych dotychczas w wymiarze świadczenia okresów składkowych, następuje na wniosek zgłoszony:

• nie wcześniej niż po zakończeniu kwartału kalendarzowego, jeżeli emeryt lub rencista pozostaje w ubezpieczeniu, chyba że w kwartale kalendarzowym ustało ubezpieczenie,
• nie częściej niż raz w roku kalendarzowym.

Doliczenie okresów przebytych po przyznaniu renty lub emerytury możliwe jest zatem raz w roku i dotyczy tylko okresów składkowych.

Wymagany wniosek

Zazwyczaj każde postępowanie dotyczące sfery emerytalno-rentowej wszczynane jest na wyraźny wniosek osoby zainteresowanej albo jej pełnomocnika. Tak też jest w przypadku przeliczenia świadczeń z tytułu aktywności zawodowej, w tym przypadającej po przyznaniu świadczenia. Wniosek można złożyć, wykorzystując formularz ERPO.

Wypełniając formularz ERPO, świadczeniobiorcy powinni zaznaczyć odpowiednio, w zależności od pobieranego świadczenia, tj. w przypadku:

• nowej emerytury, iż wnoszą o ponowne obliczenie świadczenia z uwzględnieniem składek zapisanych na ich koncie po przyznaniu świadczenia,
• starej emerytury oraz renty z tytułu niezdolności do pracy, iż wnoszą o doliczenie okresów składkowych.

Choć cechami wiodącymi przy przeliczaniu świadczeń emerytalno-rentowych są różne aspekty, to zauważalne są również wspólne cechy tego zagadnienia (patrz tabela).