Przedwczesny poród a prawo do świadczenia rodzicielskiego

Świadczenie rodzicielskie to jedno ze świadczeń z grupy świadczeń rodzinnych. Zostało ono wprowadzone przez ustawodawcę począwszy od 1 stycznia 2016 r. Prawo do niego przysługuje przede wszystkim matce przez określony przepisami konkretny okres, który z dniem 19 marca 2025 r. ulegnie wydłużeniu, za sprawą wprowadzenia do obiegu prawnego przepisami Kodeksu pracy uzupełniającego urlopu macierzyńskiego.

Uprawnieni do świadczenia

Świadczenie rodzicielskie przysługuje:

• matce albo
• ojcu dziecka w ściśle określonych przez ustawodawcę przypadkach,
• opiekunowi faktycznemu dziecka w przypadku objęcia opieką dziecka w wieku do ukończenia 14. roku życia,
• rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, w przypadku objęcia opieką dziecka w wieku do ukończenia 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do ukończenia 10. roku życia,
• osobie, która przysposobiła dziecko, w przypadku objęcia opieką dziecka w wieku do ukończenia 14. roku życia.

Jeśli chodzi o ojca dziecka, to świadczenie rodzicielskie przysługuje mu w przypadku:

• skrócenia na wniosek matki dziecka okresu pobierania świadczenia rodzicielskiego, zasiłku macierzyńskiego lub uposażenia za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub okres urlopu rodzicielskiego, po wykorzystaniu przez nią tego świadczenia, zasiłku lub uposażenia za okres co najmniej 14 tygodni od dnia urodzenia dziecka,
• śmierci matki dziecka,
• porzucenia dziecka przez matkę.

Wymieniony krąg osób uprawnionych do świadczenia rodzicielskiego wynika z art. 17c ust. 1 i art. 17c ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 323 ze zm.).

Podobnie jak krąg osób uprawnionych do świadczenia rodzicielskiego, ustawodawca określił wymiar tego świadczenia uzależniając go od liczby dzieci odpowiednio urodzonych przy jednym porodzie, jednocześnie przysposobionych lub objętych opieką. Na zasadach wskazanych w art. 17c ust. 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych, świadczenie rodzicielskie przysługuje przez okres:

• 52 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, przysposobienia jednego dziecka lub objęcia opieką jednego dziecka,
• 65 tygodni - w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie, przysposobienia dwojga dzieci lub objęcia opieką dwojga dzieci,
• 67 tygodni - w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie, przysposobienia trojga dzieci lub objęcia opieką trojga dzieci,
• 69 tygodni - w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie, przysposobienia czworga dzieci lub objęcia opieką czworga dzieci,
• 71 tygodni - w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie, przysposobienia pięciorga i więcej dzieci lub objęcia opieką pięciorga i więcej dzieci,

liczony odpowiednio od dnia porodu, objęcia dziecka opieką, przysposobienia dziecka, co ustawodawca wskazał w art. 17c ust. 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych (patrz tabela).

Świadczenie rodzicielskie przysługuje odpowiednio od dnia:

• porodu,
• objęcia dziecka opieką, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia,
• objęcia dziecka opieką, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia,
• przysposobienia dziecka, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.

Wysokość świadczenia

Kwota świadczenia rodzicielskiego została określona na poziomie 1.000 zł miesięcznie, z pewnym zastrzeżeniem. W razie urodzenia dziecka przez kobietę pobierającą zasiłek dla bezrobotnych w okresie, o którym mowa w art. 73 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2025 r. poz. 214), a więc w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych lub w ciągu miesiąca po jego zakończeniu, lub w okresie przedłużenia zasiłku dla bezrobotnych na podstawie art. 73 ust. 3 tej ustawy, świadczenie rodzicielskie przysługuje jednemu z rodziców w wysokości różnicy między kwotą świadczenia rodzicielskiego a kwotą pobieranego przez kobietę zasiłku dla bezrobotnych pomniejszonego o zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych.

Jeśli chodzi o kwotę świadczenia rodzicielskiego przysługującą za niepełny miesiąc, to ustala się ją dzieląc kwotę świadczenia przez liczbę wszystkich dni kalendarzowych w tym miesiącu, a otrzymaną kwotę mnoży się przez liczbę dni kalendarzowych, za które świadczenie przysługuje. Kwotę świadczenia przysługującą za niepełny miesiąc zaokrągla się do 10 groszy w górę.

Osobie uprawnionej do świadczenia rodzicielskiego przysługuje:

• w tym samym czasie jedno świadczenie rodzicielskie bez względu na liczbę wychowywanych dzieci,
• jedno świadczenie rodzicielskie w związku z wychowywaniem tego samego dziecka.

Zmiany od dnia 19 marca 2025 r.

Za sprawą ustawy z dnia 6 grudnia 2024 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1871) w związku z wprowadzeniem uzupełniającego urlopu macierzyńskiego z dniem 19 marca 2025 r. ulega wydłużeniu okres, za który może przysługiwać świadczenie rodzicielskie (patrz ramka).

Wprowadzając nowe regulacje ustawodawca zastrzegł, że świadczenie rodzicielskie nie będzie przysługiwało, jeżeli m.in. co najmniej jeden z rodziców dziecka lub opiekun faktyczny dziecka albo rodzina zastępcza będą otrzymywać zasiłek macierzyński lub uposażenie za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, okres urlopu rodzicielskiego lub okres uzupełniającego urlopu macierzyńskiego.

Co więcej, warto pamiętać, że omawiane zasady wchodzące w życie z dniem 19 marca 2025 r. będą stosowane także do osoby, która w tym dniu będzie uprawniona do otrzymywania świadczenia rodzicielskiego lub otrzymuje to świadczenie. Prawo do świadczenia rodzicielskiego ustalane będzie wówczas na wniosek osoby uprawnionej do jego otrzymywania lub otrzymującej świadczenie złożony nie później niż do ostatniego dnia miesiąca następującego po upływie okresów, za które przysługuje świadczenie rodzicielskie. Stanowi o tym wprost art. 29 ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw.

Kiedy świadczenie nie przysługuje?

Świadczenie rodzicielskie nie przysługuje, jeżeli co najmniej jeden z rodziców dziecka lub osoba, o której mowa w art. 17c ust. 1 pkt 2 lub pkt 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych (a więc opiekun faktyczny dziecka albo rodzina zastępcza), otrzymują zasiłek macierzyński lub uposażenie za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub okres urlopu rodzicielskiego, a od 19 marca 2025 r. również za okres uzupełniającego urlopu macierzyńskiego, a ponadto, jeśli:

• dziecko zostało umieszczone w pieczy zastępczej - w przypadku osób, o których mowa w art. 17c ust. 1 pkt 1 i pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych (a więc w przypadku rodziców dziecka oraz osoby, która przysposobiła dziecko),
• osoba ubiegająca się o świadczenie rodzicielskie lub osoba pobierająca świadczenie rodzicielskie nie sprawuje lub zaprzestała sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, w tym w związku z zatrudnieniem lub wykonywaniem innej pracy zarobkowej, które uniemożliwiają sprawowanie tej opieki,
• w związku z wychowywaniem tego samego dziecka lub w związku z opieką nad tym samym dzieckiem jest już ustalone prawo do świadczenia rodzicielskiego, dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów,
• osobom uprawnionym przysługuje za granicą świadczenie o podobnym charakterze do świadczenia rodzicielskiego, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.