Osoby, które w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznały stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, mogą skorzystać z prawa do jednorazowego odszkodowania. Na takie świadczenie mogą również liczyć członkowie rodziny osoby, która zmarła wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Jego wysokość, stanowiąca odpowiedni procent lub wielokrotność przeciętnego wynagrodzenia, zmienia się co roku z dniem 1 kwietnia.
Jednorazowe odszkodowanie jest jednym ze świadczeń wypłacanych przez ZUS z ubezpieczenia wypadkowego, a więc wyłącznie osobom objętym tym ubezpieczeniem. Przysługuje ono na zasadach określonych w art. 11 i art. 13 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2189), zwanej ustawą wypadkową:
który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.
Z tym zastrzeżeniem, określonym w art. 6 ust. 2-4 ustawy wypadkowej, że osoby:
a także członkowie ich rodzin nie otrzymają jednorazowego odszkodowania w razie wystąpienia w dniu wypadku lub w dniu złożenia wniosku o przyznanie świadczeń z tytułu choroby zawodowej zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na kwotę przekraczającą 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę (patrz tabela 1), do czasu spłaty całości zadłużenia, o ile spłata ta nastąpi przed upływem 6 miesięcy od dnia wypadku lub od dnia złożenia wniosku o przyznanie tego świadczenia z tytułu choroby zawodowej (po upływie tego terminu prawo do jednorazowego odszkodowania ulega przedawnieniu).
Ustawodawca sprecyzował, iż:
Rodzaj uszczerbku na zdrowiu nie wpływa jednak na wysokość należnego ubezpieczonemu odszkodowania. Istotne natomiast są:
Zgodnie bowiem z art. 11 ustawy wypadkowej jednorazowe odszkodowanie dla ubezpieczonego poszkodowanego w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługuje w wysokości:
W przypadku członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty (patrz ramka) jednorazowe odszkodowanie stanowi wielokrotność przeciętnego wynagrodzenia zróżnicowaną w zależności od tego, ilu i jakich członków rodziny jest uprawnionych do świadczenia (patrz tabela 2).
Przy czym kwotę jednorazowego odszkodowania:
dzieli się w równych częściach między uprawnionych.
Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji. Orzeczenie w tej sprawie wydaje lekarz orzecznik lub - w II instancji - komisja lekarska ZUS.
Lekarz orzecznik lub komisja lekarska ustalają również związek śmierci ubezpieczonego lub rencisty z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.
Szczegółowe zasady orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, tryb postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania określa wydane w tej sprawie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej (Dz. U. z 2020 r. poz. 233).
Przyznanie lub odmowa przyznania jednorazowego odszkodowania oraz ustalenie jego wysokości następuje w drodze decyzji wydawanej przez organ rentowy w ciągu 14 dni od dnia:
Co istotne, do ustalenia wysokości jednorazowego odszkodowania przyjmuje się przeciętne wynagrodzenie obowiązujące w dniu wydania przez ZUS decyzji w sprawie przyznania tego świadczenia. Bez znaczenia tu jest data wypadku przy pracy czy złożenia wniosku o przyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu choroby zawodowej. Stanowi o tym art. 12 ust. 5 i art. 14 ust. 6 ustawy wypadkowej, która jednocześnie w art. 2 pkt 5 precyzuje, iż za przeciętne wynagrodzenie uznaje się tu przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym RP "Monitor Polski" przez Prezesa GUS, stosowane poczynając od drugiego kwartału każdego roku przez okres jednego roku.
Obowiązujące stawki jednorazowego odszkodowania zmieniają się zatem co roku z dniem 1 kwietnia i obowiązują do 31 marca następnego roku. Są one zaokrąglane do pełnych złotych.
Przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w 2023 r. wyniosło 7.155,48 zł (Mon. Pol. z 2024 r. poz. 110), a więc wzrosło w stosunku do takiego wynagrodzenia z 2022 r., które wynosiło 6.346,15 zł. Przełożyło się to odpowiednio na znaczną podwyżkę od 1 kwietnia 2024 r. stawek jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (patrz tabela 2). Ich ostateczne wartości, obowiązujące w okresie od 1 kwietnia 2024 r. do 31 marca 2025 r. zostały ogłoszone w obwieszczeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 lutego 2024 r. (Mon. Pol. poz. 162).
Przykładowo stawka za jeden procent uszczerbku na zdrowiu, z obowiązującej do 31 marca 2024 r. kwoty 1.269 zł, od 1 kwietnia 2024 r. wzrosła do 1.431 zł, co wynika z wyliczenia:
7.155,48 zł × 20% = 1.431,10 zł, po zaokrągleniu do pełnych złotych - 1.431 zł.
W oparciu o decyzje w sprawie jednorazowego odszkodowania wydane przez ZUS po 31 marca 2024 r. (np. w kwietniu 2024 r.) można zatem uzyskać znacznie wyższe świadczenie, niż gdyby decyzje te były wydane przed 1 kwietnia 2024 r.
Jeżeli w wyniku decyzji zostało ustalone prawo do jednorazowego odszkodowania oraz jego wysokość, ZUS dokonuje wypłaty tego świadczenia z urzędu, w terminie 30 dni od dnia wydania decyzji.
Od decyzji przysługuje odwołanie w trybie i na zasadach określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z zawartym w niej pouczeniem.
Członkowie rodziny uprawnieni do jednorazowego odszkodowania z ubezpieczenia wypadkowego:
|
W okresie | Kwota |
od 1 lipca do 31 grudnia 2023 r. | powyżej 36,00 zł (tj. 3.600 zł × 1%) |
od 1 stycznia do 30 czerwca 2024 r. | powyżej 42,42 zł (tj. 4.242 zł × 1%) |
od 1 lipca do 31 grudnia 2024 r. | powyżej 43,00 zł (tj. 4.300 zł × 1%) |
* | W dniu wypadku przy pracy lub złożenia wniosku o przyznanie świadczenia z tytułu choroby zawodowej. |
Przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej | w 2022 r. | w 2023 r. | wzrost o | |||
6.346,15 zł | 7.155,48 zł | 809,33 zł | ||||
Jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej | % lub wielokrotność przeciętnego wynagrodzenia | od 1 kwietnia 2023 r. do 31 marca 2024 r. | od 1 kwietnia 2024 r. do 31 marca 2025 r. | wzrost o | ||
Dla ubezpieczonego: | ||||||
|
20% | 1.269 zł | 1.431 zł | 162 zł | ||
|
3,5 | 22.212 zł | 25.044 zł | 2.832 zł | ||
Dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są: | ||||||
|
18 | 114.231 zł | 128.799 zł | 14.568 zł | ||
|
9 | 57.115 zł | 64.399 zł | 7.284 zł | ||
|
18 | 114.231 zł | 128.799 zł | 14.568 zł | ||
oraz z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na każde z dzieci |
||||||
3,5 | 22.212 zł | 25.044 zł | 2.832 zł | |||
|
18 | 114.231 zł | 128.799 zł | 14.568 zł | ||
oraz z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugie i każde następne dziecko |
||||||
3,5 | 22.212 zł | 25.044 zł | 2.832 zł | |||
|
3,5 | 22.212 zł | 25.044 zł | 2.832 zł | ||
|
9 | 57.115 zł | 64.399 zł | 7.284 zł | ||
oraz z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugiego i każdego następnego uprawnionego |
||||||
3,5 | 22.212 zł | 25.044 zł | 2.832 zł |
* | Łączną kwotę jednorazowego odszkodowania dzieli się w równych częściach między uprawnionych. |
** | Każdemu z tych członków rodziny przysługuje ta kwota, niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi lub dzieciom zmarłego. |
|