Zasady obliczania odprawy rentowej wypłacanej po kilku miesiącach od dnia ustania stosunku pracy

Umowa o pracę, na mocy której pracownik był uprawniony do składników stałych i zmiennych (w tym dodatku nocnego), została rozwiązana w grudniu 2024 r. Natomiast w marcu 2025 r. pracownik nabył prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Czy wypłacając odprawę rentową, należy przeliczyć dodatki nocne do aktualnej płacy minimalnej? Czy konieczna jest wypłata odsetek?

Warunki nabycia prawa do odprawy rentowej

Pracownikowi przysługuje odprawa pieniężna, jeżeli spełnia warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy i jego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę (art. 92¹ § 1 K.p.), dalej odprawa rentowa.

Ustanie stosunku pracy może nastąpić na skutek rozwiązania go za porozumieniem stron, za wypowiedzeniem i bez wypowiedzenia, z upływem okresu, na jaki został zawarty, jak również z powodu jego wygaśnięcia (por. wyrok SN z 28 lipca 1999 r., sygn. akt I PKN 174/99, OSNP 2000/21/786). Związek między ustaniem stosunku pracy a przejściem na rentę może mieć charakter:

• czasowy - ustanie stosunku pracy (niezależnie od jego przyczyny) zbiega się w czasie z nabyciem prawa do renty,
• przyczynowy - ustanie stosunku pracy następuje dlatego, że pracownikowi przysługuje prawo do renty,
• czasowo-przyczynowy - przyczyną ustania stosunku pracy jest nabycie prawa do renty, a samo ustanie następuje w chwili przyznania renty,
• funkcjonalny - do ustania stosunku pracy dochodzi przed ustaleniem prawa do renty, lecz jej przyznanie jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio poprzedzającej ustanie zatrudnienia; można wnosić, że ten rodzaj związku wystąpił w sytuacji z pytania.

To jednolite i niezmienne stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone m.in. w wyrokach: z 10 października 2023 r. (sygn. akt III PSKP 7/23), z 29 listopada 2022 r. (sygn. akt I PSKP 83/21), z 16 września 2021 r. (sygn. akt II PSKP 43/21, OSNP 2022/4/36), z 1 kwietnia 2015 r. (sygn. akt II PK 136/14).

Zasady obliczania odprawy rentowej

Kodeksowa odprawa rentowa odpowiada jednomiesięcznemu wynagrodzeniu (art. 92¹ § 1 K.p.), do którego odnosimy się w dalszej części opracowania. Jej wysokość może być wyższa na podstawie przepisów szczególnych (np. art. 38 ust. 3 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych, Dz. U. z 2024 r. poz. 1135) albo przepisów wewnątrzzakładowych obowiązujących u pracodawcy.

Podstawę odprawy rentowej ustala się według zasad obowiązujących dla ekwiwalentu urlopowego (§ 2 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy..., Dz. U. z 2017 r. poz. 927, dalej rozporządzenia o wynagrodzeniu). Zatem stosuje się reguły przewidziane dla wynagrodzenia urlopowego ze zmianami wynikającymi z § 15-17 rozporządzenia urlopowego.

Do podstawy odprawy rentowej przyjmuje się:

• składniki stałe w wysokości należnej w miesiącu nabycia prawa do odprawy (§ 15 rozporządzenia urlopowego),
• składniki zmienne za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc (dalej miesięczne składniki zmienne) w średniej wysokości wypłaconej w okresie 3 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odprawy (§ 16 ust. 1 rozporządzenia urlopowego) - przyjmujemy założenie, że w sytuacji z pytania nie występują wyjątki przewidziane w § 11 i § 16 ust. 2 rozporządzenia urlopowego - pisaliśmy o nich więcej m.in. w UiPP nr 5/2025, str. 39,
• składniki za okresy dłuższe niż 1 miesiąc w średniej wysokości wypłaconej w okresie 12 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odprawy (§ 17 rozporządzenia urlopowego) - zakładamy, że w sytuacji z pytania takie składniki nie były wypłacane.

Przeliczenie składników zmiennych

Przyjmowane do podstawy odprawy rentowej miesięczne składniki zmienne przelicza się z uwzględnieniem zmian, które nastąpiły w tych składnikach lub w ich wysokości w okresie, z którego ta podstawa jest przyjmowana (§ 10 w zw. z § 14 rozporządzenia urlopowego). Tej reguły dotyczy pierwsze pytanie Czytelnika.

Bez względu na przyjmowany termin nabycia przez pracownika prawa do odprawy rentowej (w dniu rozwiązania stosunku pracy lub uzyskania prawa do renty - więcej na ten temat w dalszej części) należy uznać, że Czytelnik powinien uwzględniać w jej podstawie średnią z miesięcznych składników zmiennych wypłaconych w miesiącach wrzesień-listopad 2024 r. W tym okresie nie nastąpiła zmiana kodeksowej wysokości dodatku za pracę w porze nocnej, zatem nie ma potrzeby jego przeliczania. Minimalne wynagrodzenie za pracę, od którego poziom tego dodatku zależy (art. 151⁸ § 1 K.p.) wzrosło do kwoty 4.666 zł dopiero od 1 stycznia 2025 r., a od tego dnia pracownik z pytania nie pozostawał już w stosunku pracy.

Przesłanki wypłaty odsetek

Odpowiedź na drugie pytanie Czytelnika wymaga odniesienia się do terminu nabycia prawa do odprawy. Zdaniem Sądu Najwyższego, przypada on w dacie przejścia na emeryturę lub rentę, co może nastąpić w dniu rozwiązania stosunku pracy po uprzednim przyznaniu pracownikowi ww. świadczenia albo w dniu jego przyznania, jeżeli nastąpiło to po rozwiązaniu stosunku pracy na wniosek złożony w czasie zatrudnienia (por. wyroki SN z 6 maja 2003 r., sygn. akt I PK 257/02, OSNP 2004/15/267 i z 2 października 1990 r., sygn. akt I PR 284/90). W innych rozstrzygnięciach interpretacje tego sądu są rozbieżne, np.:

• w uzasadnieniu wyroku z 25 maja 2016 r., sygn. akt II PK 130/15, M.P.Pr. 2016/8/420-421 czytamy, że: "(...) Prawo do odprawy powstaje w chwili spełnienia wszystkich jego przesłanek, a więc w dacie przyznania prawa do renty, jeżeli następuje to po pewnym czasie od rozwiązania stosunku pracy. (...)",
• w wyroku z 9 kwietnia 1998 r. (sygn. akt I PKN 508/97, OSNP 1999/8/267) stwierdził, że: "Roszczenie o zapłatę odprawy emerytalnej jest wymagalne od dnia rozwiązania stosunku pracy, także wtedy, gdy orzeczenie przyznające emeryturę zostało wydane później.".

Doktryna opowiada się za interpretacją z myślnika drugiego (por. m.in. Kodeks pracy. Komentarz, red. prof. dr hab. Wojciech Muszalski, dr hab. Krzysztof Walczak, C.H. Beck 2024, kom. do art. 92¹). Jeżeli Czytelnik też uzna ją za prawidłową (żadna z przedstawionych wyżej wykładni nie ma mocy wiążącej), wówczas przysługują odsetki ustawowe (pod warunkiem nieokreślenia ich między stronami w innej wysokości) za każdy dzień od dnia rozwiązania stosunku pracy. Jednak obowiązek ich wypłaty powstanie dopiero wtedy, gdy były pracownik o nie wystąpi (art. 481 K.c. w zw. z art. 300 K.p.). Może to uczynić niezależnie od tego, że nie poniósł żadnej szkody z powodu opóźnienia lub że zwłoka w wypłacie odprawy rentowej jest następstwem okoliczności, za które pracodawca nie ponosi odpowiedzialności.