Rozwiązanie umowy o pracę z pracownikiem w wieku "przedemerytalnym"

Czy jest dopuszczalne rozwiązanie umowy o pracę z pracownikiem w wieku "przedemerytalnym"? Jeśli tak, to w jakich okolicznościach może to nastąpić?

Ochrona zatrudnienia pracownika, o którym mowa w pytaniu, polega na ograniczeniu prawa pracodawcy do rozwiązania z nim umowy o pracę za wypowiedzeniem. Według art. 39 K.p. pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, pod warunkiem, że okres zatrudnienia umożliwi mu uzyskanie prawa do emerytury wraz z osiągnięciem tego wieku.

Wiek emerytalny od 1 stycznia 2013 r. ulega stopniowemu podwyższaniu aż docelowo wyniesie zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn 67 lat. Pracownicy, którzy w dniu 1 stycznia 2013 r. byli objęci ochroną wynikającą z art. 39 K.p. (lub osoby, które mogłyby być nią objęte, gdyby w tym dniu pozostawały w stosunku pracy) - są nią objęci do osiągnięcia wieku emerytalnego określonego w art. 24 ust. 1a i 1b oraz art. 27 ust. 2 i 3 ustawy emerytalnej. W praktyce osoby chronione w dniu 1 stycznia 2013 r. (czyli kobiety urodzone w latach 1953-1956 oraz mężczyźni urodzeni w latach 1948-1951) korzystają z ochrony przedemerytalnej aż do osiągnięcia podwyższonego wieku uprawniającego do emerytury, nawet jeśli potrwa to dłużej niż 4 lata.

Drugim warunkiem pozwalającym na skorzystanie z ochrony przed wypowiedzeniem zawartym w art. 39 K.p. jest legitymowanie się okresem zatrudnienia wymaganym do nabycia prawa do emerytury. Aktualnie jednak, gdy pracownicy przechodzą na emeryturę na zasadach określonych w art. 24 ustawy emerytalnej, nie ma on znaczenia. Ochrona przedemerytalna tych pracowników jest uzależniona wyłącznie od ich wieku, a okres zatrudnienia nie ma wpływu na prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, lecz tylko na ich wysokość (stanowisko GIP z dnia 27 maja 2010 r., znak: GPP-426-4560-32-1/10/PE/RP).

Dla pracownika urodzonego 5 maja 1952 r. wiek emerytalny, według nowych zasad, wynosi 66 lat i 6 miesięcy. Zostanie on osiągnięty 5 listopada 2018 r. Okres ochronny w tym przypadku rozpocznie się od 5 listopada 2014 r.

Pracownik urodzony 31 grudnia 1951 r. w dniu 31 grudnia 2012 r. ukończył 61 lat. Na dzień 1 stycznia 2013 r. był on już objęty ochroną przedemerytalną. Wiek emerytalny tej osoby według nowych przepisów wynosi 66 lat i 4 m-ce. Okres ochronny będzie więc trwał 5 lat i 4 m-ce.

Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1999 r. (sygn. akt I PKN 643/98, OSNP 2000/11/418) zakaz wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi chronionemu art. 39 K.p. nie obowiązuje przed osiągnięciem wieku "przedemerytalnego", chociażby wiek ten pracownik przekroczył w okresie wypowiedzenia. O zakazie wypowiedzenia decyduje data kalendarzowa, w której zostały spełnione wymagania zawarte w art. 39 K.p.

Powyższa reguła nie dotyczy ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu (por. uchwała SN z dnia 16 marca 2010 r., sygn. akt I PZP 2/10, OSNP 2011/7-8/97).

Stosowanie art. 39 K.p. jest również wyłączone - w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (art. 40 K.p.). Ponadto zakaz wypowiadania umowy o pracę wynikający z art. 39 K.p. nie obejmuje pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy i pobierającego jednocześnie emeryturę (por. uchwała SN z dnia 11 czerwca 1991 r., sygn. akt I PZP 19/91, OSNC 1992/1/14).

Należy podkreślić, że w omawianym okresie ochronnym nie można wypowiadać umów o pracę. Umowy terminowe bez przeszkód ulegają rozwiązaniu z upływem terminu na jaki zostały zawarte.

W listopadzie 2013 r. pracodawca zawarł z 59-letnim pracownikiem umowę o pracę na czas określony wynoszący 5 lat. Z nadejściem terminu (w listopadzie 2018 r.) umowa ta ulegnie rozwiązaniu, mimo że pracownik wcześniej osiągnie wiek przedemerytalny.

Pracownik w wieku "przedemerytalnym" nie korzysta z ochrony gdy zachodzą podstawy do rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia z jego winy na podstawie art. 52 K.p., jak również z przyczyn niezawinionych w oparciu o art. 53 K.p.

Szczególna ochrona pracownika w wieku "przedemerytalnym" wygasa z chwilą osiągnięcia wieku uprawniającego do przejścia na emeryturę. Z tą datą pracownik podlega ogólnym zasadom wypowiadania umów o pracę. Oznacza to, że wypowiedzenie umowy zawartej na czas nieokreślony może nastąpić tylko z uzasadnionej przyczyny (art. 30 K.p.).

Regulacje ochronne dotyczące wypowiadania umów stosuje się także do wypowiadania warunków umowy o pracę. Pracodawca nie może dowolnie zmienić na niekorzyść pracownika będącego w wieku "przedemerytalnym" warunków pracy i płacy. Na podstawie art. 43 K.p. jest to dopuszczalne, gdy wypowiedzenie stało się konieczne ze względu na:

• wprowadzenie nowych zasad wynagradzania dotyczących ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub tej ich grupy, do której pracownik należy,
   
• stwierdzoną orzeczeniem lekarskim utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawinioną przez pracownika utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania.

Omawiana ochrona zatrudnienia pracownika w wieku "przedemerytalnym" podlega ograniczeniu również przepisami ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.), dalej ustawy o zwolnieniach grupowych, obejmującej pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników. Pracodawca na jej podstawie może wypowiedzieć pracownikowi w wieku "przedemerytalnym" warunki pracy lub płacy w razie zwolnienia grupowego (art. 5 ust. 5 pkt 1 ustawy o zwolnieniach grupowych) albo indywidualnego (art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych). Jednakże w sytuacji zwolnienia indywidualnego wypowiedzenie to jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy przyczyny niedotyczące pracownika (np. zła sytuacja ekonomiczna firmy) stanowią wyłączny powód wypowiedzenia warunków pracy lub płacy. W obu tych przypadkach pracownik ma prawo do dodatku wyrównawczego, jeżeli wypowiedzenie zmieniające powoduje obniżenie jego wynagrodzenia.