Ochrona zatrudnienia pracownika uprawnionego do emerytury pomostowej

Czy pracownik, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku uprawniającego do emerytury pomostowej podlega ochronie z art. 39 K.p.? Czy ochrona ta przysługuje maszynistom pojazdów trakcyjnych?

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego zakaz wypowiadania stosunku pracy w okresie 4 lat poprzedzających osiągnięcie wieku umożliwiającego nabycie prawa do emerytury ma charakter zindywidualizowany i musi być odnoszony do konkretnego pracownika. Takie wnioski płyną m.in. z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2002 r. (sygn. akt I PKN 141/01, OSNP 2004/5/86), w którym wyjaśniono, że ochrona z art. 39 K.p. ma na celu zapewnienie środków utrzymania pracownikowi znajdującemu się w okresie potencjalnie zmniejszonych szans na znalezienie nowego zatrudnienia, jeśli jego kontynuowanie umożliwi mu uzyskanie praw emerytalnych. Z przepisu wynika ponadto, że pracownik osiąga wiek emerytalny tylko jeden raz, więc omawiana ochrona nie jest ruchoma i nie zależy od tego, czy pracownik skorzysta z uprawnień emerytalnych. Przedstawiona wykładnia nie wprowadza zatem stanu niepewności, co do okresu obowiązywania zakazu wypowiadania umów.

Jak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego, użyte w art. 39 K.p. pojęcie wieku emerytalnego należy utożsamiać nie tylko z wiekiem emerytalnym określonym w przepisach ustawy emerytalnej, ale także z obniżonym wiekiem emerytalnym przewidzianym dla niektórych grup ubezpieczonych.

Emerytura pomostowa została przewidziana w ustawie emerytalnej, co wynika wprost z jej art. 24 ust. 2 i 3. Przepis ten stanowi, że dla ubezpieczonych, urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, z wyjątkiem ubezpieczonych mających prawo do emerytury na warunkach określonych w ustawie emerytalnej zostaną ustanowione emerytury pomostowe. Zostały one wprowadzone ustawą z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. nr 237, poz. 1656 z późn. zm.).

Obniżony w stosunku do tej grupy pracowników wiek emerytalny nie stanowi przywileju, gdyż dotyczy instytucji prawa ubezpieczeń społecznych i wynika z legislacyjnego założenia wcześniejszej utraty sprawności psychofizycznej ze względu na szczególne uciążliwości związane z wykonywanym zatrudnieniem.

Obniżony wiek przejścia na emeryturę jest "normalnym" ustawowym wiekiem emerytalnym, co z kolei sprawia, że w okresie 4 lat przed jego osiągnięciem, pracownicy korzystają ze szczególnej ochrony przewidzianej w art. 39 K.p.

W podobnym tonie wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 16 marca 2010 r., sygn. akt K 17/09 (Dz. U. nr 48, poz. 286) uznając, że odpowiednikiem emerytur pomostowych były emerytury w obniżonym wieku emerytalnym dla osób wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wszystko to uzasadnia uznanie wieku uprawniającego do emerytury pomostowej za wiek, z osiągnięciem którego pracownik nabywa uprawnienia emerytalne, czyli wiek emerytalny w rozumieniu art. 39 K.p. Za taką wykładnią opowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 grudnia 2012 r. (sygn. akt I PK 145/12) uznając, że nie ma uzasadnienia dla stanowiska, iż w zakresie nabywania prawa do świadczenia emerytalnego z osiągnięciem ustawowo obniżonego wieku sytuacja pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, którym przysługuje emerytura na podstawie art. 32, 46 i 184 ustawy emerytalnej, różni się od sytuacji osób spełniających warunki do emerytury pomostowej.

Odpowiadając na drugie pytanie wyjaśniamy, że w przypadku zatrudnienia na stanowisku maszynisty pojazdu trakcyjnego art. 9 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych wymaga dla nabycia prawa do emerytury pomostowej spełnienia dodatkowego warunku. Poza osiągnięciem 55 roku życia przez mężczyznę i posiadania co najmniej 15 lat stażu pracy na stanowisku maszynisty takich pojazdów, ubezpieczony musi przedstawić orzeczenie lekarskie stwierdzające niezdolność do wykonywania pracy na stanowisku maszynisty pojazdów trakcyjnych.

W związku z powyższym niedopełnienie któregoś z wymienionych warunków powoduje, że w okresie od 51 do 55 roku życia maszynista nie podlega ochronie z art. 39 K.p., a pracodawca ma możliwość wypowiedzenia wiążącej strony umowy (por. wyrok SN z dnia 7 grudnia 2012 r., sygn. akt II PK 123/12).

Pracownik zatrudniony na stanowisku maszynisty pojazdu trakcyjnego został zwolniony przez pracodawcę w związku z długotrwałymi nieobecnościami w pracy z powodu choroby. W momencie wręczenia wypowiedzenia pracownik miał ukończone 51 lat oraz legitymował się okresem zatrudnienia na stanowisku maszynisty przekraczającym 15 lat. Pracownik nie przedstawił jednak orzeczenia od lekarza o niezdolności do wykonywania pracy jako maszynista pojazdów trakcyjnych.

W takich okolicznościach należy uznać, że mimo spełnienia dwóch z trzech warunków wymaganych art. 9 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych pracownik nie podlegał ochronie przed wypowiedzeniem w oparciu o art. 39 K.p. Długotrwałe niezdolności do pracy destabilizujące proces jej wykonywania mogły stanowić uzasadnioną przyczynę rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem.