Czy wypadek, któremu pracownik uległ na terenie zakładu pracy, przed rozpoczęciem pracy powinien być kwalifikowany jako wypadek przy pracy, czy jako wypadek w drodze do pracy?
Wypadki przy pracy reguluje ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r. nr 167, poz. 1322 z późn. zm.), dalej ustawa wypadkowa, a ich koszty pokrywa się z ubezpieczenia wypadkowego. Jedynie w zakresie uzupełniającym możliwe jest sięganie do cywilnoprawnej odpowiedzialności deliktowej pracodawcy. Z kolei w razie wypadku w drodze do pracy lub z pracy zastosowanie znajdują ubezpieczenia rentowe (ustawa emerytalna) i chorobowe (ustawa zasiłkowa). Cechą szczególną takich zdarzeń jest przy tym fakt, iż ochrona wypadkowa ma charakter uprzywilejowany w zakresie wymiaru świadczeń oraz rezygnacji przez ZUS z okresu karencji. Istotna różnica dotyczy również źródła finansowania, gdyż składkę wypadkową pokrywa pracodawca, z kolei ubezpieczenie chorobowe finansuje ubezpieczony, partycypując również w ubezpieczeniu rentowym.
Z art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej wynika, że wypadkiem przy pracy jest zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, mające związek z pracą i powodujące u pracownika uraz albo śmierć.
Natomiast zgodnie z art. 57b ust. 1 ustawy emerytalnej, wypadek w drodze do lub z pracy to zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Uważa się przy tym, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.
Ubezpieczenie wypadkowe służy częściowemu zwolnieniu pracodawców od odpowiedzialności cywilnej za wypadki przy pracy. W związku z tym jest stosowane wszędzie tam, gdzie podmiot zatrudniający organizuje pracę i powinien zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki jej wykonywania. Granicą między drogą do lub z pracy, a miejscem pracy jest kryterium przestrzenne, można więc o tym rozstrzygnąć ustalając gdzie doszło do zdarzenia. Dopiero w drugiej kolejności bada się kryterium funkcjonalne, czyli charakter i związek z pracą czynności, podczas których doszło do danego zdarzenia. Za stosowaniem kryterium przestrzennego przemawia również specyfika ubezpieczenia wypadkowego, gdzie pracodawca odpowiada za szkody, które pracownik poniósł w związku z wykonywaniem pracy, co obejmuje także przebywanie na terenie zakładu w interesie pracodawcy, w celu wykonywania czynności zmierzających do realizacji zadań, do których pracownik zobowiązał się w umowie o pracę. Fakt, że pracownik przebywa na terenie zakładu pracy ma więc kluczowe znaczenie, gdyż w ramach tego obszaru zgodnie z art. 207 K.p. na pracodawcy ciąży odpowiedzialność za stan bhp.
Szczegółowe rozwiązania przewiduje w tym zakresie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.). Określa ono obowiązujące w zakładach pracy przepisy bhp, dotyczące nie tylko pomieszczeń pracy, ale i terenu zakładu pracy, definiując ten ostatni jako przestrzeń wraz z obiektami budowlanymi, będącą w dyspozycji pracodawcy, w której organizuje on miejsca pracy. W odniesieniu do terenu zakładu pracy rozporządzenie zobowiązuje pracodawcę między innymi do zapewnienia wykonanych i oznakowanych, zgodnie z Polskimi Normami i właściwymi przepisami dróg komunikacyjnych i transportowych, dróg dla pieszych i dojazdów pożarowych oraz utrzymywania ich w stanie niestwarzającym zagrożeń dla użytkowników.
W ocenie Sądu Najwyższego, wyrażonej w uchwale z dnia 7 lutego 2013 r. (sygn. akt III UZP 6/12), przyjęcie kryterium przestrzennego pozwala rozgraniczyć wypadki w drodze do pracy i z pracy od wypadków przy pracy. Odpowiedzialność pracodawcy za zapewnienie bhp na terenie zakładu pracy pozostającym w jego zarządzie nie rozciąga się bowiem na drogi publiczne. Stwierdzając, że dane zdarzenie miało miejsce na terenie zakładu pracodawcy pozostaje jedynie ustalenie, czy dana osoba przebywała w tym miejscu w celu wykonywania zwykłych czynności lub poleceń przełożonych, czy też jedynie korzystała z terenu zakładu w celach niezwiązanych z pracą. Związek z pracą może mieć charakter miejscowy, czasowy lub funkcjonalny, a w pojęciu wykonywania zwykłych czynności mieści się dojście pracownika do stanowiska pracy, przebranie się w ubiór roboczy, ochronny, a nawet pozostawienie garderoby w szatni, spożycie posiłku, udanie się do biura celem załatwienia spraw administracyjnych itp. Są to bowiem czynności niemające bezpośredniego związku z wykonywaniem pracy, ale prawnie i życiowo uzasadnione istotą stosunku pracy. Spełnienie tych czynności jest nieodzowne, aby pracownik mógł przystąpić do realizacji swoich obowiązków pracowniczych, a fakt, iż miały one miejsce po przekroczeniu bramy zakładu, wyklucza możliwość objęcia zaistniałego w ich wyniku zdarzenia definicją drogi do lub z pracy.
| Przykład |
Pracownica dojeżdżająca do pracy na rowerze za bramą zakładu (na parkingu) spadła z roweru i doznała stłuczenia kolana. Do zdarzenia doszło na terenie zakładu pracy (z powodu ubytku w nawierzchni drogi), gdzie odpowiedzialność za zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy ponosi pracodawca.
Zdarzenie miało związek z pracą, gdyż przyjazd do firmy miał na celu rozpoczęcie wykonywania zadań zgodnie z obowiązującym pracownicę harmonogramem czasu pracy. W takim przypadku zdarzenie musi być kwalifikowane jako wypadek przy pracy, a pracownica ma roszczenie o przyznanie jednorazowego odszkodowania za uszczerbek na zdrowiu spowodowany w wyniku tego wypadku.
| ||||||||||||
|
||||||||||||
