Środki ochrony indywidualnej w razie wykonywania pracy w narażeniu na hałas

Po dokonaniu pomiarów natężenia hałasu stwierdzono, że jego wartości w środowisku pracy wymagają stosowania przez pracowników ochronników słuchu. Jak poprawnie dobrać je dla pracowników?

Ochronniki słuchu, podobnie jak wszystkie inne środki ochrony indywidualnej, powinny być odpowiednio dobrane, bowiem zbyt słabe nie zapewnią odpowiedniej ochrony, a z kolei zbyt silne będą powodować uczucie izolacji akustycznej.

Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki (art. 207 § 2 K.p.). Przejawem tego obowiązku, zgodnie z art. 237⁶ § 1 K.p., jest dostarczenie pracownikowi nieodpłatnie środków ochrony indywidualnej zabezpieczających przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informowanie go o sposobach posługiwania się tymi środkami.

Szczegółowym aktem prawnym regulującym omawianą kwestię jest rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. poz. 1318), dalej rozporządzenie. Zgodnie z § 6 ust. 1 tego aktu prawnego, w przypadku, gdy uniknięcie lub wyeliminowanie ryzyka zawodowego wynikającego z narażenia na hałas nie jest możliwe za pomocą środków ochrony zbiorowej lub organizacji pracy, pracodawca jest obowiązany:

• udostępnić środki ochrony indywidualnej słuchu, jeżeli wielkości charakteryzujące hałas w środowisku pracy przekraczają wartości progów działania,
• udostępnić środki ochrony indywidualnej słuchu oraz nadzorować prawidłowość ich stosowania, jeżeli wielkości charakteryzujące hałas w środowisku pracy osiągają lub przekraczają wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń (NDN).

Dopuszczalne ze względu na ochronę słuchu wartości hałasu obowiązują jednocześnie i nie mogą przekraczać wartości podanych poniżej:

• poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy nie może przekraczać 85 dB, a odpowiadająca mu ekspozycja dzienna nie może przekraczać wartości 3,64 x 10³ Pa² x s lub poziom ekspozycji na hałas odniesiony do przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, nie może przekraczać wartości 85 dB, a odpowiadająca mu ekspozycja tygodniowa nie może przekraczać wartości 18,2 x 10³ Pa² x s,
• maksymalny poziom dźwięku A nie może przekraczać wartości 115 dB,
• szczytowy poziom dźwięku C nie może przekraczać wartości 135 dB.

Podane wartości określa załącznik nr 2 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. poz. 1286 z późn. zm.).

W przypadku niższych wartości stwierdzonych przeprowadzonymi pomiarami i wynoszących co najmniej 80 dB (dla poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do tygodnia pracy), pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom środki ochrony indywidualnej w postaci ochronników słuchu, przy czym nie ma obowiązku wprowadzenia bezwzględnego nakazu ich stosowania.

Według specjalistów Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - Państwowego Instytutu Badawczego (www.ciop.pl) w praktyce przyjmuje się, że ryzyko uszkodzenia słuchu jest eliminowane wtedy, gdy pracownik nie jest eksponowany na hałas o poziomie dźwięku A powyżej 80 dB. Tym samym właściwie dobrane ochronniki słuchu powinny tak tłumić dźwięk, że wartości poziomu dźwięku A pod nimi nie będą większe niż 80 dB. Zbyt duże tłumienie dźwięku może powodować u użytkownika uczucie izolacji akustycznej (pracownik może nie słyszeć sygnałów użytecznych - np. ostrzeżeń). Ponadto uczucie dyskomfortu może skutkować zdjęciem ochronników słuchu. W takiej sytuacji nawet chwilowe narażenie słuchu na hałas o wysokim poziomie może zniweczyć cały efekt ochronny, a w sytuacji hałasu impulsowego spowodować natychmiastowe uszkodzenie słuchu. Zatem oprócz ograniczenia poziomu dźwięku A pod ochronnikami ze względu na ochronę słuchu, istnieje także ograniczenie tłumienia ochronników związane z komfortem i bezpieczeństwem pracy w ochronnikach. Z tych względów zaleca się, aby poziom dźwięku A pod ochronnikami słuchu był nie niższy niż 65 dB.

Do określenia poziomu dźwięku A jaki będzie występował w danych warunkach hałasowych pod ochronnikami słuchu stosuje się przedstawione w normie PN-EN 458:2016-06 "Ochronniki słuchu. Zalecenia dotyczące doboru, użytkowania, konserwacji codziennej i okresowej. Dokument przewodni", obliczeniowe metody doboru ochronników słuchu. W załączniku A określono trzy podstawowe metody doboru ochronników słuchu:

• metoda pasm oktawowych,
• metoda HML,
• metoda SNR.

Metody te różnią się stopniem dokładności określania poziomu dźwięku A pod ochronnikami. Metoda pasm oktawowych jest najbardziej dokładna. Natomiast metoda SNR jest najmniej dokładna. Danymi wejściowymi umożliwiającymi dobór wspomnianymi metodami są dane pomiarowe wielkości hałasu na stanowisku pracy oraz parametry ochronników słuchu dostępne w informacji dla użytkownika ochronników.

Poza ustalonym hałasem wyodrębnić można hałas impulsowy, który wiąże się ze względnie dużymi zmianami ciśnienia akustycznego zachodzącymi w krótkich przedziałach czasu. Przebywanie w obecności hałasu impulsowego bardzo często wiąże się z brakiem możliwości zastosowania technicznych lub organizacyjnych metod jego ograniczania. Dotyczy to sytuacji, gdy źródło dźwięku znajduje się w bezpośredniej bliskości osób i nie ma możliwości zastąpienia tych osób urządzeniami. Stosowanie określonych zabezpieczeń może z kolei nie skutkować dostatecznym obniżeniem wartości parametrów hałasu docierającego do osoby. Przykładem mogą być tłumiki, które obniżają szczytowy poziom ciśnienia akustycznego wytwarzanego podczas strzałów z karabinu, lecz w stopniu niedostatecznym do właściwego zabezpieczenia słuchu. Stąd istotna jest rola ochronników słuchu w zabezpieczaniu słuchu przed skutkami oddziaływania hałasu impulsowego. Ważne przy tym jest stosowanie ochronników w taki sposób, aby zabezpieczały one przed hałasem impulsowym przez cały czas przebywania w jego obecności. Warunkiem uzyskania odpowiedniej ochrony jest ponadto prawidłowy dobór ochronników słuchu ze względu na wartości parametrów hałasu impulsowego.

Duże wartości poziomu ciśnienia akustycznego hałasu impulsowego, sprawiają, że górna granica zakresu pomiarowego standardowych mierników poziomu dźwięku najczęściej ma niedostatecznie dużą wartość, aby poprawnie scharakteryzować parametry tego hałasu. Stąd niezbędne jest stosowanie odpowiedniego wyposażenia pomiarowego. Istotne jest również doświadczenie osób przeprowadzających pomiary parametrów hałasu, aby poprawnie zostały określone reprezentatywne cykle zdarzeń związanych z wytwarzaniem hałasu impulsowego.

Dane liczbowe dotyczące ograniczania przez określone ochronniki słuchu hałasu impulsowego wytwarzanego przez różne jego źródła, nie są dostępne w instrukcji dla użytkownika tych ochronników. Dane takie mogą być uzyskiwane z użyciem metod pomiarowych lub obliczeniowych.

Dobór ochronników słuchu pod względem parametrów hałasu, kończy się porównaniem uzyskanych wartości parametrów hałasu docierającego do użytkownika tych ochronników słuchu z wartościami kryterialnymi. W przypadku narażenia na hałas impulsowy, w tym hałas impulsowy wytwarzany na tle hałasu ustalonego (hałas mieszany), i występujące przekroczenia wartości dopuszczalnych odnoszące się do szczytowego poziomu dźwięku C, wartości kryterialne obejmują zarówno omówioną wcześniej wartość dotyczącą równoważnego poziomu dźwięku A wynoszącą 80 dB, jak i wartość 135 dB dotyczącą wymienionego parametru szczytowy poziom dźwięku C.

W analizowanym przypadku, pracodawca powinien dokonać stosownego doboru albo we własnym zakresie i w porozumieniu z lekarzem medycyny pracy (na podstawie dokonanych pomiarów, udostępnionych przez producentów i/lub dystrybutorów informacji o oferowanych ochronnikach), bądź też zlecić usługę doboru podmiotowi zewnętrznemu - najlepiej temu, który dokonywał pomiarów hałasu.